Kurumsal İktisat Okulu, iktisat disiplininde kurumların ve sosyal yapıların ekonomiyi nasıl şekillendirdiğine dair önemli bir yaklaşımı temsil eder. Bu okul, iktisadın sadece bireylerin rasyonel seçimleri ve piyasa güçleri tarafından değil, aynı zamanda kurumsal yapılar, toplumsal normlar, hukuki düzenlemeler ve devlet müdahalesi gibi faktörlerle de şekillendiğini savunur. Kurumsal iktisadın temel odak noktası, ekonomik davranışları ve piyasa sonuçlarını anlamada kurumların rolünü vurgulamaktır.

Kurumsal İktisat Okulunun Temel Özellikleri ve İlkeleri

1. Kurumsal Yapıların Önemi: Kurumsal iktisat, ekonomiyi sadece bireylerin veya firmaların kararlarıyla değil, aynı zamanda toplumun kurumsal yapılarıyla anlamaya çalışır. Bu yapılar, piyasa düzenlemeleri, iş gücü piyasası kuralları, vergi sistemi, hukuk ve mülkiyet hakları gibi unsurları içerir. Kurumlar, ekonomik faaliyetlerin çerçevesini belirler ve bireylerin ve firmaların kararlarını yönlendirir.
2. Kurumsal Değişim ve Evrim: Kurumsal iktisat, kurumların zamanla evrimleştiğini kabul eder. Bu evrim, toplumsal, kültürel, politik ve ekonomik faktörlerin etkisiyle ortaya çıkar. Kurumlar, bir toplumun tarihsel süreçleri, normları ve değerleriyle şekillenir. Kurumlar değiştikçe, ekonomideki davranışlar ve sonuçlar da değişir.
3. Ekonomik Kararların Kurumlar Tarafından Şekillendirilmesi: Kurumsal iktisat, bireylerin ve firmaların ekonomik kararlarını yalnızca bireysel tercihler ve rasyonel hesaplamalarla açıklamaz. Bunun yerine, bu kararların, sahip oldukları kurumsal çerçeve ve bu çerçevedeki normlar, değerler ve düzenlemelerle şekillendiğini savunur. Örneğin, iş gücü piyasasındaki ücretler, sadece arz ve talep dengesi ile değil, aynı zamanda sendika hareketleri, toplumsal normlar ve devletin iş gücü politikaları gibi faktörlerle de belirlenir.
4. Piyasa ve Devlet Etkileşimi: Kurumsal iktisat, piyasa ve devlet arasındaki etkileşimi önemli bir analiz konusu olarak kabul eder. Bu okul, devletin ekonomik faaliyetlerde düzenleyici ve yönlendirici bir rol oynayabileceğini savunur. Devlet, piyasa hatalarını düzeltebilir, eşitsizliği azaltabilir ve ekonomik kalkınmayı teşvik edebilir. Bu yaklaşım, klasik ve neoklasik iktisadın "piyasa kendi kendini düzenler" anlayışına karşı çıkar.
5. Sosyal Kurumlar ve Toplumsal Refah: Kurumsal iktisat, ekonomiyi sadece materyalist bir bakış açısıyla değil, toplumsal refah ve eşitlik bağlamında da değerlendirir. Kurumlar, sadece ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesinde değil, aynı zamanda toplumun refahının arttırılmasında da önemli bir rol oynar. Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve adalet gibi alanlardaki kurumsal düzenlemeler, ekonomik eşitsizliklerin ve sosyal adaletsizliklerin önlenmesinde kritik bir rol oynar.

Kurumsal İktisat Okulunun Tarihsel Gelişimi

Kurumsal iktisat, 20. yüzyılın başlarında özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde güçlü bir şekilde gelişmiştir. Bu okulun temelleri, ekonomik davranışın yalnızca bireysel tercihlerle açıklanamayacağını, bunun yerine kurumsal çerçevelerle şekillendiğini savunan iktisatçılar tarafından atılmıştır. Kurumsal iktisadın erken dönem temsilcilerinden biri, Thorstein Veblen’dir. Veblen, kurumların ve toplumsal yapının ekonomik faaliyetler üzerindeki etkilerini vurgulamış ve özellikle "kurumlar" kavramını iktisadın merkezine yerleştirmiştir. Veblen, ekonomiyi yalnızca rasyonel tercihler ve piyasa güçleriyle açıklamanın eksik olduğunu savunmuş ve toplumsal değerler ile kültürün de ekonomiyi yönlendirdiğini belirtmiştir.

Veblen'in çalışmalarından sonra, John R. Commons ve Wesley Mitchell gibi iktisatçılar, kurumsal iktisadın daha sistematik bir teorisini geliştirmişlerdir. Commons, özellikle "iş yapma" süreçlerine odaklanarak, kurumların ekonomik faaliyetlerdeki rolünü derinlemesine incelemiştir.

Kurumsal İktisat Okulunun Başlıca Temsilcileri

1. Thorstein Veblen: Kurumların ve toplumsal değerlerin ekonomik davranışlar üzerindeki etkilerini vurgulamış, özellikle tüketim alışkanlıklarını ve kurumsal değişimleri ele almıştır.
2. John R. Commons: Kurumların ekonomik faaliyetlerdeki rolünü araştırmış ve ekonomik sistemin, kurumlar aracılığıyla organize edildiğini savunmuştur. "İş yapma" süreçlerinin ekonomik organizasyon üzerindeki etkilerini incelemiştir.
3. Wesley Mitchell: Ekonomik analizde kurumsal faktörlerin rolünü vurgulamış ve ekonomik verilerin toplumsal ve kurumsal bağlamda nasıl yorumlanması gerektiğine dair önemli katkılarda bulunmuştur.
4. Douglass North: Kurumsal iktisadın modern temsilcilerindendir. North, kurumsal değişimin ve kurumların ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini incelemiş ve kurumsal yapıları tarihi süreçler içinde analiz etmiştir. North, özellikle kurumların ekonomik gelişim için ön koşul olduğunu savunmuştur ve bunun için "kurumsal değişim teorisi"ni geliştirmiştir.