Kütahya Köpük Helvası, Kütahya iline özgü, Osmanlı Dönemi’nden beri kuşaktan kuşağa aktarılan geleneksel bir tatlıdır. Şeker, su, çöven otu ekstraktı ve limon tuzu (sitrik asit) kullanılarak üretilen bu helva, parlak beyaz rengi, köpüksü yapısı ve yarı akışkan kıvamı ile tanınır. Kütahya Ticaret Borsası tarafından 20 Kasım 2020 tarihinde mahreç işareti olarak tescil edilmiştir. Üretim süreci, ustalık ve tecrübe gerektiren geleneksel yöntemlere dayanır ve tüm aşamaları Kütahya ili sınırları içinde gerçekleştirilir.
Kültürel Önemi
Özellikle sonbahar ve kış aylarında tüketimi artsa da, yıl boyunca sevilerek yenir. İsteğe bağlı olarak tahinle birlikte tüketilmesi, lezzetini tamamlayan yaygın bir gelenektir. Helvanın kendine özgü tadı ve dokusu, ustaların el becerisi ve kuşaktan kuşağa aktarılan üretim bilgisiyle şekillenir.
Üretim Süreci
Kütahya Köpük Helvası’nın üretimi, iki temel aşamadan oluşur: karıştırma-kaynatma ve çırpma. Kullanılan malzemeler ve oranları şu şekildedir:
- Şeker: %81 ± 5
- Su: %18 ± 5
- Çöven suyu: %1
- Limon tuzu (sitrik asit): %0,1
1. Karıştırma ve Kaynatma
Şeker, su ve limon tuzu, özel rezistanslı bakır kazanlarda karıştırılarak kaynatılır. Şerbet, 125-130°C sıcaklığa ulaştığında, yaklaşık 45-50 dakika süren kaynatma işlemi tamamlanır. Şerbetin uygun kıvama gelip gelmediği, ustalar tarafından el ve göz kontrolüyle belirlenir. Bu kontrolde, tahta bir kepçeyle alınan şerbetten birkaç damla başparmak ve işaret parmağı arasına damlatılarak yapısı incelenir. Bu aşama, helvanın kalitesini belirleyen önemli bir ustalık göstergesidir.
2. Çırpma
Kaynatılan şerbete %1 oranında çöven suyu eklenir ve bakır kazanın kapağı kapatılarak çırpma işlemine geçilir. Çöven suyu, helvanın karakteristik beyaz rengini, köpüksü yapısını ve lezzetini kazandıran temel bileşendir. Çırpma işlemi yaklaşık bir saat sürer ve sıcaklık 55-62°C arasında tutulur. Helvanın hazır olup olmadığı, 1000 gramlık plastik bir kaba 500 gram ürün konularak hacim kontrolüyle anlaşılır. Eğer ürün kabı tamamen dolduruyorsa, yeterli köpürme sağlanmıştır; aksi takdirde çırpma işlemine devam edilir. Ayrıca, kap ters çevrildiğinde helva anında akmaz, bu da doğru kıvamı gösteren bir özelliktir.
Ambalajlama ve Saklama
Kütahya Köpük Helvası, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gıda teması için onaylanmış plastik kaplarda belirli gramajlarla ambalajlanır. Serin, kuru ve ışık almayan ortamlarda saklanması önerilir. Üretimde limon tuzu dışında pektin, jelatin, kıvam artırıcı, renklendirici veya tatlandırıcı gibi katkı maddeleri kullanılmaz; helvanın kalitesi tamamen geleneksel yöntemlere ve ustalık becerilerine bağlıdır.
Ayırt Edici Özellikler
Kütahya Köpük Helvası, parlak beyaz rengi ve köpüksü, yarı akışkan yapısıyla dikkat çeker. Çöven otu ekstraktının kullanımı, helvaya özgün bir doku ve tat kazandırır. Üretim sürecindeki el ve göz kontrolleri, ustaların tecrübesine dayalı olarak gerçekleştirilir ve bu, helvanın standart kalitesini koruyan en önemli unsurlardan biridir. Kütahya ile özdeşleşen bu tatlı, yöresel bir lezzet olarak hem yerel halk hem de ziyaretçiler tarafından beğeniyle tüketilir.
Denetim ve Tescil
Kütahya Köpük Helvası, Kütahya Ticaret Borsası tarafından 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak tescillenmiştir (Tescil No: 597, Tarih: 20.11.2020). Ürünün bileşenleri, üretim aşamaları ve mahreç işareti ambleminin kullanımı, Kütahya Ticaret Borsası koordinasyonunda, Kütahya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden iki, Ticaret Borsası’ndan iki kişi olmak üzere dört kişilik bir denetim mercii tarafından yılda bir kez düzenli olarak denetlenir. Şikayet veya ihtiyaç halinde ek denetimler yapılır. Denetim mercii, gerektiğinde kamu veya özel kuruluşlardan uzman desteği alabilir.
Kullanım Şekli
Kütahya Köpük Helvası ibaresi ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer alır. Eğer bu mümkün değilse, işletmede kolayca görülebilecek şekilde bulundurulur. Bu, helvanın coğrafi işaret statüsünü ve Kütahya’ya özgü kimliğini vurgular.
