Kyzikos Antik Kenti, günümüz Balıkesir ili Erdek ilçesi sınırlarında, Kapıdağ Yarımadası’nın güney ucuna yakın bir noktada, antik dönemde Arktonnesos (Ayı Adası) olarak bilinen bölgede yer alan antik kenttir. İlk dönemlerde ada konumunda olan Kapıdağ, M.S. 2. yüzyıldan sonra anakara ile birleşerek yarımada hâline gelmiştir. Antik kaynaklarda hem ada hem yarımada olarak anılması, coğrafi yapısının zamanla değiştiğini göstermektedir. Kentin stratejik limanları ve doğal limanlara sahip yapısı, onu deniz ticareti açısından önemli bir merkez haline getirmiştir.

^{Kyzikos Antik Kenti'nden bir buluntu - Erdek Belediyesi}

Tarihçe

Kentin ilk yerleşimcileri, Thessalia’dan göç eden Dolionlar olarak kabul edilmekte ancak kent tarihinin M.Ö. 756 yılında Miletos kolonizasyonu ile başladığı kabul edilmektedir.

Kyzikos, tarihsel süreçte Lydia, Pers, Makedon ve Roma hâkimiyetlerine girmiştir. M.Ö. 546’da Lydia Krallığı'nın yıkılması ile birlikte kent Pers egemenliğine girmiştir. Büyük İskender’in Anadolu Seferi sırasında ise direnişi dolayısıyla özel idari ayrıcalıklar kazanmıştır.

Roma İmparatorluğu döneminde, özellikle M.S. 1. ve 2. yüzyıllarda, Kyzikos büyük bir gelişim göstermiştir. M.S. 117 ve 155 yıllarında iki büyük deprem yaşamış ancak bu depremler sonrası onarımlar yapılmış ve kent yeniden yapılandırılmıştır. Özellikle İmparator Hadrian döneminde Hadrian Tapınağı gibi anıtsal yapılarla kent mimari ve kültürel açıdan zenginleşmiştir.

M.S. 297 yılında Diocletianus’un eyalet düzenlemesi sonucu Kyzikos, Hellespontos Eyaleti'nin başkenti olmuştur. Bu statü, kentin idari ve siyasi önemini artırmıştır. Kyzikos bu dönemde dini, ticari ve kültürel bir merkez hâline gelmiş; sikkeleri, kamu yapıları ve anıtsal mimarisiyle Mysia bölgesinin en gelişmiş kentlerinden biri olmuştur.

Mimari Yapılar

Hadrian Tapınağı

Kyzikos Antik Kenti’nin en görkemli yapılarından biri olan Hadrian Tapınağı, Korinth düzeninde, dipteros planlı (çift sütun dizili) bir yapı olarak inşa edilmiştir. 8x16 sütunlu bir plana sahip olan bu yapı, üç katlıdır ve inşa süreci İmparator Hadrian tarafından desteklenmiştir. Antik kaynaklarda bu tapınakta yer alan heykeller ve kabartmalar hakkında bilgiler yer almakta, tapınağın hem mimari hem de sanatsal açıdan önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Tapınağın yalnızca Roma döneminde değil, sonrasında da kültürel bellekte yer edindiği görülmektedir.

Amfitiyatro

Kyzikos, Anadolu’daki üç amfitiyatrodan birine ev sahipliği yapmaktadır. Elips planlı bu yapı 155 x 180 metre ölçülerindedir. Gladyatör dövüşlerinin yanı sıra, mimari yapısı sayesinde su oyunları (naumachia) için de kullanılmıştır. Yapının oturma sıraları, sahne bölümü ve girişleri hâlâ izlenebilir durumdadır.

Tiyatro

Kentin tiyatrosu, Helenistik döneme tarihlenmektedir. Yaklaşık 55 metre çapında bir orkestraya sahiptir. Sahne binasında yer alan mimari bezeme parçaları, özellikle Antoninler Dönemi’ne ait süsleme özellikleri taşımaktadır. Bu yapı, kentteki kültürel etkinliklerin ve kamusal buluşmaların gerçekleştirildiği önemli alanlardan biridir.

Agoralar

Kentte iki agora alanı tespit edilmiştir. Bunlardan biri sur duvarına bitişik olarak güneyde, diğeri ise Hadrian Tapınağı’nın kuzeybatısında konumlanmıştır. Bu alanlar, ticari ve sosyal yaşamın merkezlerini oluşturmuş; aynı zamanda çeşitli mimari kalıntılarla birlikte değerlendirilmiştir.

Diğer Yapılar

Kyzikos’ta ayrıca:

• Bouleuterion (meclis binası),
• Gymnasium,
• Mozaikli yapılar,
• Sütunlu caddeler,
• Anıtsal mezar yapıları bulunmaktadır.

Bu yapılarda kullanılan mimari malzeme genellikle düzgün kesme taştan oluşmakta, özellikle kamu yapılarında yüksek işçilik izleri görülmektedir.

Arkeolojik Bulgular

Kyzikos’ta gerçekleştirilen kazı ve yüzey araştırmaları sonucunda çok sayıda lahit ve mezar taşı ortaya çıkarılmıştır. Özellikle M.S. 1.–3. yüzyıllara tarihlenen bu buluntular, Roma dönemine ait mezar geleneklerini ve taş işçiliğini göstermektedir. Kentteki anıtsal mezarlar, düzgün kesme taşla inşa edilmiş ve çeşitli yazıtlarla süslenmiştir.

Mozaikli yapılarda elde edilen zemin süslemeleri ve mimari detaylar, sanat tarihçileri tarafından Bizans ve Roma dönemlerine ait özellikler taşıdığı şeklinde değerlendirilmektedir. Ayrıca, antik sütun başlıkları, friz parçaları, kabartmalar, seramik örnekleri ve mimari plastik buluntular da kent yaşamına dair önemli veriler sunmaktadır.

Ekonomi ve Ticaret

Kyzikos, coğrafi konumu sayesinde hem Marmara Denizi’ni hem de Çanakkale Boğazı’nı kontrol edebilen önemli bir ticaret merkezidir. Kent, özellikle zeytin, zeytinyağı ve şarap üretimi ile tanınır. M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren altın ve elektron sikkeler basması, onun ekonomik gücünü yansıtır. Bu sikkeler, yalnızca Anadolu’da değil, Balkanlar ve Karadeniz kıyılarında da kullanılmıştır. Kentte üretilen şarabın kalitesini korumak için "Oinophylaks" (şarap muhafızı) görevlendirilmiştir.

Kyzikos, antik dönemde politik, ekonomik ve dini açıdan büyük önem taşıyan bir kent olarak öne çıkmaktadır. Sahip olduğu mimari yapılar, ticari potansiyeli ve siyasi rolleriyle Mysia bölgesinin en gelişmiş kentlerinden biri olmuştur. Günümüzde yürütülen kazılarla birlikte kentin geçmişine dair bilgiler daha sistematik biçimde belgelenmeye devam etmektedir.