Maden Tetkik ve Arama (MTA), Türkiye Cumhuriyeti’nde yer bilimleri ve madencilik alanında arama, araştırma ve altyapı çalışmaları yapmak, bilgi üretmek ve ülke ekonomisine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuş kamu araştırma kurumudur.
Tarihçe
Türkiye’de madencilik faaliyetleri, Osmanlı Devleti döneminde büyük ölçüde yabancı sermayenin kontrolünde yürütülmüştür. 19. yüzyıldan itibaren hız kazanan bu süreç, özellikle 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması sonrası serbest ticaret rejimi ve kapitülasyonlarla daha da belirginleşmiştir. 1902 yılında Osmanlı topraklarında madencilik üretiminin mülkiyet yapısında yabancıların ve gayrimüslim Osmanlı teb’asının payı %57,30 iken, bu oran 1911’de %81,14’e yükselmiştir. Aynı dönemde Müslüman-Türk unsurunun payı ise %18,86’ya kadar gerilemiştir.
Cumhuriyet’in ilanı sonrasında, Millî Mücadele yıllarında Gazi Mustafa Kemal Paşa, madenlerin yabancıların elinden alınarak millileştirilmesi ve işletmelerin devlet eliyle yürütülmesi gerektiğini dile getirmiştir. 1 Mart 1922 tarihinde TBMM’de yaptığı konuşmada bu doğrultudaki iktisadi siyasetin temel hedeflerinden birinin, ülkenin yer altı kaynaklarının etkin ve millet menfaatine uygun şekilde değerlendirilmesi olduğunu vurgulamıştır.
Bu yaklaşımla 1930’lu yıllarda devletçi ekonomi politikaları doğrultusunda önemli adımlar atılmıştır. 20 Mayıs 1933’te çıkarılan 2189 sayılı kanun ile Altın ve Petrol Arama ve İşletme İdareleri kurulmuş, ardından 14 Haziran 1935’te kabul edilen 2804 sayılı kanunla Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA) resmen teşkil edilmiştir. Aynı tarihte Etibank da kurulmuştur.
Görev ve Yetkiler
Kuruluş kanununun ikinci maddesi uyarınca MTA'nın görevleri şu şekilde tanımlanmıştır:
- Türkiye’de işletmeye elverişli maden ve taş ocağı sahalarını tespit etmek,
- İşletilen maden ve taş ocaklarının daha verimli işletilebilmesi için gerekli şartları araştırmak,
- Arama faaliyetleri, jeolojik ve fenni tetkikler yapmak,
- Kimyasal tahliller ve teknik deneyler yürütmek,
- Harita, plan, kesit, proje ve rantabilite raporları hazırlamak,
- Maden ve maden sanayisinde çalışacak Türk mühendis, teknisyen ve uzman iş gücü yetiştirmek.
MTA Çalışma Alanı - (Fotoğraf: Berkan Çetin, AA)
Kurumsal Gelişim ve Faaliyet Alanları
Atatürk, 1 Kasım 1937 tarihli TBMM açılış konuşmasında MTA’nın önemine değinerek, kurumun çalışmalarının azami derecede geliştirilmesi ve bulunan madenlerin rantabilite hesapları yapıldıktan sonra planlı şekilde işletmeye açılmasını bir zorunluluk olarak belirtmiştir.
Bugün MTA’nın faaliyet alanları şunları kapsamaktadır:
- Maden ve enerji hammaddeleri arama çalışmaları,
- Sondaj faaliyetleri,
- Laboratuvar analizleri ve raporlama,
- Fizibilite ve jeoteknik araştırmalar,
- Jeoloji ve jeofizik etütler,
- Deniz jeolojisi ve araştırmaları,
- Çevre jeolojisi çalışmaları,
- Tabiat Tarihi Müzesi faaliyetleri,
- Bilimsel dokümantasyon ve yayıncılık,
- Jeokimya çalışmaları ve hizmetleri.
Günümüzde MTA
MTA, Türkiye’nin doğal kaynaklarının bilimsel yöntemlerle araştırılması ve ülke ekonomisine kazandırılması doğrultusunda yürüttüğü faaliyetleriyle, madencilik sektörü ve yer bilimleri alanındaki temel kurumlardan biri olmayı sürdürmektedir.
Misyon
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün misyonu, yer bilimleri ve madencilik alanında arama, araştırma, analiz ve altyapı çalışmaları yapmak, bilgi üretmek ve ülke refahına katkıda bulunmaktır.
Yer altı zenginliklerinin sürdürülebilir kalkınmadaki önemine dikkat çeken kurum, Türkiye’nin zengin jeolojik yapısının sunduğu potansiyeli ortaya çıkarmak ve bu kaynakları ekonomiye kazandırmak amacıyla faaliyet göstermektedir. Başta endüstriyel hammaddeler, doğal taşlar, bazı metalik madenler ile linyit ve jeotermal kaynaklar olmak üzere enerji hammaddeleri bakımından zengin olan Türkiye’de, Millî Enerji ve Maden Politikası doğrultusunda; enerji arz güvenliği, yerlileştirme ve öngörülebilir piyasaların oluşturulması gibi temel stratejiler uygulanmaktadır.
MTA, maden arama çalışmalarını yürütürken yerkabuğunun jeolojik özelliklerini de inceleyerek, doğal afet risklerinin belirlenmesine yönelik önemli veriler üretmektedir. Bu kapsamda, planlanan arama-araştırma faaliyetlerini çevreye duyarlı ve sürdürülebilir madencilik politikası ilkesine uygun olarak sürdürmeyi temel prensip edinmiştir.
Vizyon
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün vizyonu, yer bilimleri konusunda kendini sürekli yenileyerek küresel alanda öncü olmak olarak belirlenmiştir.
Millî Enerji ve Maden Politikası kapsamında, enerji hammaddelerinde dışa bağımlılığın azaltılması, madencilik ve yer bilimleri alanındaki bilimsel gelişmelerin yakından takip edilmesi ve başta stratejik ve kritik hammaddeler olmak üzere doğal kaynakların yönetim ve planlamasında etkin bir rol üstlenmek kurumun öncelikli hedefleri arasındadır.
Artan nüfus, sanayileşme ve kentleşmenin doğurduğu enerji ve doğal kaynak ihtiyacı, MTA’nın faaliyetlerinin stratejik önemini artırmıştır. Nitelikli personel yapısı, modern arama ve araştırma yöntemleri ve yenilikçi uygulamalarıyla, ülke sanayisinin kalkınması için gerekli olan yer altı kaynaklarını ekonomiye kazandırmak ve madencilik sektörünün dinamik yapısına uyum sağlamak MTA’nın temel hedefleri arasında yer almaktadır.
Bu hedeflere ulaşırken çevreye duyarlı ve sürdürülebilir madencilik politikasının esas alınması, kurumun tüm çalışmalarında benimsenmiş temel ilke olmuştur.
