Mali, Nijer ve Burkina Faso'nun Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'ndan (ECOWAS) ayrılması, 28 Ocak 2024’te başlayan ve 29 Ocak 2025'te resmiyet kazanan, bölgesel ekonomik ve siyasi dengeleri etkileyen bir gelişmedir. Üç ülke, ECOWAS’ın uyguladığı yaptırımlara ve siyasi müdahalelere tepki olarak ayrılma kararı almış, bunun yerine Sahel Devletleri İttifakı (AES) adı altında yeni bir iş birliği mekanizması oluşturmuştur. Ayrılık süreci, ECOWAS ile üç ülke arasındaki diplomatik gerilimlerin artması, güvenlik politikalarındaki farklılıklar ve dış güçlerle ilişkilerde yaşanan değişimlerle şekillenmiştir.
ECOWAS’ın 15 Aralık 2024’te düzenlediği toplantıdan bir kare. Toplantıda, Burkina Faso, Mali ve Nijer'e üyelikten çekilme kararlarını yeniden değerlendirmeleri için altı ay süre tanınmıştır. - Premium Times
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS)
ECOWAS, 28 Mayıs 1975 tarihinde Batı Afrika ülkeleri arasında ekonomik iş birliğini artırmak, serbest ticaret bölgesi oluşturmak ve bölgesel barışı sağlamak amacıyla kurulmuş çok uluslu bir gruptur. Grubun merkezi Nijerya’nın Abuja kentinde bulunmaktadır ve 15 üye devletten oluşmaktadır. Bölgedeki serbest ticaretin yanı sıra demokratik yönetimlerin korunmasını da amaçlamaktadır.
ECOWAS, Batı Afrika’daki siyasi krizlere müdahale edebilme yetkisine sahip bir bölgesel birlik olarak faaliyet göstermektedir. Özellikle askeri darbelerin ve iç savaşların yaşandığı durumlarda grubun, üye ülkelerin demokratik yönetime dönmelerini sağlamak amacıyla ekonomik yaptırımlar ve diplomatik baskılar uygulama yetkisi vardır.
ECOWAS'ı oluşturan 15 ülkeyi gösteren harita. Turuncu renk mevcut üyeleri, gri renk ise gruptan ayrılan Burkina Faso, Mali ve Nijer’i temsil eder. - Anadolu Ajansı
Arka Plan
Mali, Nijer ve Burkina Faso’da 2020-2023 yılları arasında gerçekleşen askeri darbeler, bu ülkeler ile ECOWAS arasındaki ilişkilerin bozulmasına neden olmuş ve ayrılık sürecinin başlangıcını oluşturmuştur.
Askeri Darbeler ve ECOWAS ile Gerginlik
Mali, Nijer ve Burkina Faso’da Gerçekleşen Askeri Darbeler
Mali: Ağustos 2020 ve Mayıs 2021’de iki askeri darbe gerçekleşmiş, Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita görevden alınmış ve askeri yönetim kontrolü ele geçirmiştir.
Burkina Faso: Ocak ve Eylül 2022’de iki darbe meydana gelmiş, Cumhurbaşkanları Roch Marc Christian Kaboré ve Paul-Henri Sandaogo Damiba görevden alınmıştır.
Nijer: 26 Temmuz 2023’te Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum askeri darbeyle devrilmiş, yönetim askerler tarafından ele geçirilmiştir.
Bu darbeler sonucunda ECOWAS, bu ülkelerin yöneticilerine siyasi ve ekonomik yaptırımlar uygulamış, demokratik yönetime geçiş sağlanana kadar üyeliklerini askıya almıştır.
ECOWAS’ın Müdahale Girişimleri ve Yaptırımları
ECOWAS, askeri yönetimlere karşı ekonomik yaptırımlar ve diplomatik izolasyon politikası uygulamıştır. Nijer'deki darbenin ardından, ECOWAS yönetimi Nijer'e askeri müdahale ihtimalini gündeme getirmiş ancak bu girişim uluslararası toplumda tepkiyle karşılanmıştır. Mali, Burkina Faso ve Nijer, ECOWAS’ın Batılı ülkelerin etkisi altında olduğunu öne sürerek bağımsız hareket etme kararı almıştır.
ECOWAS’tan Ayrılma Süreci
28 Ocak 2024: Mali, Nijer ve Burkina Faso ortak bir bildiriyle ECOWAS’tan ayrılacaklarını duyurmuştur.
16 Aralık 2024: Nijerya’nın Abuja kentinde düzenlenen 66. ECOWAS Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nde üç ülkenin ayrılma kararı onaylanmıştır.
29 Ocak 2025: ECOWAS üyeliği resmi olarak sona ermiştir.
ECOWAS 15 Aralık 2024'te, ayrılık kararını geri çevirmek adına üç ülkeye 6 aylık bir geçiş süreci
tanımış, ancak bu ülkeler geri dönmeyeceklerini açıklamıştır.
Sahel Devletleri İttifakı (AES) ve Yeni Bölgesel Düzen
Eylül 2023'te Mali, Nijer ve Burkina Faso tarafından Sahel Devletleri İttifakı (AES) kurulmuştur. Üç ülke, ECOWAS yerine güvenlik, ekonomik kalkınma ve bölgesel entegrasyonu temel alan bir yapı oluşturmayı amaçlamaktadır.
AES’nin Öne Çıkan Politikaları
Ortak Savunma ve Askeri İş Birliği: 5.000 kişilik bir ortak görev gücü oluşturulmuştur. ECOWAS’a üye ülkelerden gelebilecek herhangi bir askeri müdahaleye karşı ortak savunma mekanizması kurulmuştur.
Yeni Ekonomik Yapılar: ECOWAS ortak pazarından ayrılan üç ülke, yeni bir ticaret ve finans modeli geliştirmeyi hedeflemektedir. Üç ülke için yeni bir ortak para birimi veya ekonomik anlaşma olasılığı tartışılmaktadır.
Yeni Pasaport ve Serbest Dolaşım Mekanizması: ECOWAS’ın biyometrik pasaport sisteminden ayrılan üç ülke, kendi ortak pasaportlarını geliştireceklerini açıklamıştır. Üç ülke arasında serbest dolaşım korunurken, ECOWAS ile yeni bir vize politikası olup olmayacağı henüz netleşmemiştir.
ECOWAS Üzerindeki Etkileri
Mali, Nijer ve Burkina Faso’nun ayrılmasıyla ECOWAS’ın nüfusu 424 milyondan yaklaşık 354 milyona düşmüştür. Bu üç ülke, denize kıyısı olmayan devletler olup ticaret açısından ECOWAS üyesi kıyı devletlerine bağımlıdır. Ayrılmalarının, Batı Afrika'daki ticaret rotaları ve gümrük politikaları üzerinde etkili olması beklenmektedir. ECOWAS, askeri gücü ECOMOG aracılığıyla Batı Afrika'daki krizlere müdahale eder. Ayrılmayla beraber grubun bölgedeki güvenlik koordinasyonun zayıflama ihtimali bulunmaktadır.
