Marmaris yer fıstığı, Muğla ilinin Marmaris ilçesinde yetişen ve Arachis hypogaea L. türüne ait bir bitkiden elde edilen, çiğ kabuklu ya da kuru yemiş olarak tüketilen bir üründür. Bu yer fıstığı, baklagiller familyasından tek yıllık bir sıcak iklim bitkisidir ve Türkiye’de yağlı tohumlu bitkiler arasında yer alır. Sert kabuklu meyvelerinde %50-60 oranında yağ bulunur. Marmaris’in iyi drenajlı, gevşek yapılı, kumlu-tınlı ve kırmızımsı terra-rosa toprakları, tohum tutumunu kolaylaştırarak fıstıkların iri ve pembe renk tonlarında olmasını sağlar. Tohumların boy uzunluğu 17-27 mm, genişliği ise 9-12 mm aralığındadır.
Tarihi ve Tescil Süreci
Marmaris yer fıstığı, 16 Aralık 2021 tarihinde Marmaris Belediyesi tarafından tescil başvurusu yapılan ve 21 Eylül 2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumunca 1227 numaralı menşe adı olarak tescil edilen bir coğrafi işarettir. Tescil, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 16 Aralık 2021’den itibaren korunmaya alınmıştır. Ürünün coğrafi sınırı Muğla ili Marmaris ilçesi ile sınırlıdır. Tescil belgesine göre, “Marmaris yer fıstığı” ibaresi ve menşe adı amblemi ürün ambalajında ya da işletmede görünür şekilde bulundurulmalıdır.
Yetiştirme ve Üretim
Yer fıstığı, ana ürün ya da ikinci ürün olarak ekilebilir; ancak ideal verim için ekim nöbeti uygulanması önerilir. Toprak sıcaklığı 15°C’ye ulaştığında ekim yapılır, genellikle nisan ayında dekara 10 kg tohum ekimi gerçekleştirilir. Sıra arası 70 cm, sıra üzeri aralığı 15-25 cm ve ekim derinliği 15-25 cm olacak şekilde tohumlar ekilir. Sırt yüksekliği 30-40 cm olan topraklarda bitki güçlü kök yapısına ulaşır. Toprak hazırlığı sonbaharda 20-25 cm derinlikte sürülerek başlar, ilkbaharda ise kültivatörle karıştırılır. İkinci ürün ekiminde ise ön bitki hasadından sonra tarla tava getirilip ekime hazırlanır.
Sulama, bitkinin su ihtiyacına bağlı olarak kritik öneme sahiptir. İlk sulama ekimden bir ay, ikinci sulama 40-50 gün sonra yapılır; hasattan 20 gün önce sulamaya son verilir. Yağmurlama ya da karık usulü sulama tercih edilir, özellikle meyve oluşum döneminde toprak nemli tutulmalıdır. Gübreleme, toprak analiziyle belirlenen azot, potasyum ve kalsiyum ihtiyaçlarına göre ekimle birlikte yapılır. Yabancı ot mücadelesi çapalama ile yürütülür; ginofor oluşumu başladığında çapalama durdurulur.
Hasat ve İşleme
Hasat, yapraklar sarardığında ve daneler pembe renge dönüp irileştiğinde, ekimden 4-6 ay sonra gerçekleştirilir. Hasat el ile ya da makineyle yapılır; sökülen bitkiler 3 gün tarlada ters şekilde kurutulur. Harmanlanan ürün, rutubet %9’un altına düşene kadar teknik ve hijyenik koşullarda kurutulur. Kurutma aletleriyle de desteklenebilir.
Depolama ve Denetleme
Ürün, kuru, serin ve kokusuz ortamlarda muhafaza edilir. Kabuklu tohumlar %9, iç fıstık %7’yi aşmayan rutubet oranında depolanmalıdır. Parçalanmış veya küflü fıstıklar ayrılır ve zararlı mücadelesi mevzuata uygun yapılır. Denetimler, Marmaris Belediyesi koordinasyonunda, Marmaris Ticaret Odası ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünün katılımıyla yılda en az bir kez gerçekleştirilir; şikayet durumunda ek denetimler yapılabilir.
Özellikler ve Kullanım
Marmaris yer fıstığı, iri yapısı ve pembe tonlarındaki rengiyle dikkat çeker. Meyveleri toprak altında oluşur; çiçekler kendini dölleyerek ginoforlar aracılığıyla tohum tutar. Ürün, gıda mevzuatına uygun ambalajlarda tüketiciye sunulur ve coğrafi işaretle korunur.
