Metalografi, metallerin ve alaşımların iç yapılarını mikroskobik düzeyde inceleyen bilim dalıdır. Malzeme biliminin temel taşlarından biri olan bu disiplin, özellikle mühendislik uygulamalarında malzemelerin mekanik, kimyasal ve fiziksel özelliklerinin anlaşılması açısından öneme sahiptir. Metalografik inceleme sayesinde, bir metalin tane yapısı, faz dağılımı, boşluklar, çatlaklar ve diğer mikroyapısal özellikleri hakkında bilgi edinilir. Bu bilgiler, özellikle kalite kontrol, hata analizi, malzeme geliştirme ve ısıl işlem proseslerinin değerlendirilmesinde yol gösterici rol oynar. Metalografi çalışmaları, esas olarak iki temel yönteme dayanır: makroskopik ve mikroskopik inceleme. Her iki yaklaşım da malzemenin üretim süreci, uygulama koşulları ve servis ömrü hakkında bilgi sağlar.

Makrografik inceleme, çıplak gözle veya düşük büyütmeli büyüteçlerle yapılan yüzey gözlemlerini kapsar. Bu yöntemle, döküm kusurları, segregasyon, çatlaklar veya kaynak hataları gibi makroskobik hatalar tespit edilebilir. Özellikle üretim sürecinde oluşabilecek hataların belirlenmesinde makrografi ilk adımı oluşturur.

Mikrografik İnceleme, mikrografi ise optik mikroskoplar veya taramalı elektron mikroskobu (SEM) gibi gelişmiş görüntüleme cihazlarıyla gerçekleştirilen analizdir. Bu teknikle, metalin taneleri, faz yapısı, çökeltileri, inklüzyonları ve diğer mikroyapısal detayları gözlemlenebilir. Mikrografik analiz, genellikle metalografik numune hazırlığı sonrası gerçekleştirilir ve yüksek hassasiyet gerektirir.

Analiz Teknikler

Metalografik analiz teknikleri, numunenin türüne, incelenmek istenen yapıya ve büyütme düzeyine bağlı olarak değişkenlik gösterir. En yaygın kullanılan yöntemler arasında optik mikroskopi (OM), taramalı elektron mikroskopisi (SEM), enerji dağılımlı X-ışını spektroskopisi (EDS) ve X-ışını difraksiyonu (XRD) yer alır.

Optik Mikroskopi (OM)

Optik mikroskopi, metalografide en temel analiz yöntemidir. Işık mikroskobu kullanılarak gerçekleştirilen bu analizde, metal yüzeyine yansıtılan ışık yardımıyla mikroyapısal detaylar incelenebilir. Tane sınırları, ikincil fazlar ve inklüzyonlar bu yöntemle kolaylıkla gözlemlenebilir.

Taramalı Elektron Mikroskopisi (SEM) ve EDS

SEM, yüksek büyütme ve çözünürlük sağlayan bir tekniktir. Elektron demeti ile numunenin taranması sonucu oluşan ikincil elektronlar yardımıyla yüzey morfolojisi detaylı biçimde analiz edilebilir. SEM’e entegre EDS sistemi ise metal içeriğindeki elementlerin tayininde kullanılır.

X-Işını Difraksiyonu (XRD)

Kristal yapının belirlenmesinde kullanılan XRD, özellikle faz analizi ve kalıntı gerilmelerin tespiti gibi ileri düzey karakterizasyonlar için tercih edilir. Bu yöntem sayesinde, metal içindeki farklı fazların oranları ve kristal yapıları hakkında bilgi edinmek mümkündür.

Metalografik Numune Hazırlama Süreci

Metalografik analizlerin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için numunelerin dikkatli şekilde hazırlanması gereklidir. Hazırlık süreci, mikroyapıların doğal formunu bozmadan gözlemlenebilir hale getirilmesini amaçlar. Bu süreç genellikle şu aşamalardan oluşur:

• Kesme, numunenin metalografik incelemeye uygun bir bölgesinden hassas bir şekilde kesilmesi gerekir. Kesim işlemi sırasında oluşabilecek yapısal bozulmaların önüne geçmek için su veya yağlı sıvı ile soğutulan elmas diskli kesiciler kullanılır.

• Bakalite Alma, küçük boyutlu veya düzensiz şekilli numunelerin mikroskop altında rahatça incelenebilmesi için reçine bazlı malzemelerle kalıplama yapılır. Sıcak veya soğuk kalıplama yöntemleri kullanılabilir. Kalıplama, numunenin taşlama ve parlatma aşamalarında kolaylık sağlar.

• Zımparalama (Taşlama) ve Parlatma, zımparalama, numune yüzeyindeki pürüzleri ortadan kaldırarak düzgün bir yüzey elde etmek amacıyla yapılır. Genellikle sırasıyla daha ince zımpara kâğıtları kullanılır. Parlatma ise mikroyapının net olarak görülebilmesi için yüzeyin ayna parlaklığına ulaştırılması işlemidir. Alümina veya elmas süspansiyonları ile gerçekleştirilir.

• Dağlama (Etching), parlatılmış yüzeydeki mikroyapısal özellikleri görünür kılmak için uygun bir kimyasal çözelti ile dağlama yapılır. Dağlama, taneler arasındaki sınırların ve faz farklarının ayırt edilmesini sağlar. Kullanılan çözelti, malzeme türüne göre seçilmelidir.

Metalografinin Kullanım Alanları

Metalografi, çok çeşitli sektörlerde ve amaçlarla kullanılan bir analiz disiplinidir. Aşağıda bu kullanım alanlarının başlıcaları verilmiştir:

• Kalite Kontrol ve Hata Analizi: Üretim hatalarının belirlenmesi ve düzeltici önlemlerin alınması amacıyla.
• Isıl İşlem Süreçlerinin Takibi: Tavlama, sertleştirme gibi işlemlerin mikroyapıya etkilerinin değerlendirilmesi.
• Kaynaklı Birleşimlerin İncelenmesi: Kaynak bölgesinde oluşabilecek segregasyon, çatlak veya boşlukların tespiti.
• Alaşım Geliştirme: Alaşım sistemlerinin mikroyapılarının analiz edilerek performanslarının öngörülmesi.