Metinlerarasılık genellikle şu şekillerde ortaya çıkar:
- Alıntılama (Quotation): Bir metnin başka bir metinden doğrudan alıntı yapması.
- Gönderme (Allusion): Dolaylı bir şekilde başka bir metne atıfta bulunma.
- Parodi (Parody): Orijinal bir metni mizahi veya eleştirel bir şekilde taklit etme.
- Pastiş (Pastiche): Farklı metinlerin tarzlarını taklit ederek yeni bir metin oluşturma.
- Adaptasyon (Adaptation): Bir eserin farklı bir formata uyarlanması.
Köken
Metinlerarasılık terimi, Fransız dilbilimci Julia Kristeva tarafından 1960’larda geliştirilmiştir. Kristeva, Rus kuramcı Mikhail Bakhtin’in "diyalog" ve "çok seslilik" kavramlarını genişleterek her metnin başka metinlerle bir diyalog içinde olduğunu öne sürmüştür.
Bu kavram daha sonra Roland Barthes ve Gérard Genette gibi edebiyat teorisyenleri tarafından geliştirilmiş ve "hipermetin," "paratekst," "aratekst" gibi alt kavramlarla zenginleştirilmiştir.
Kullanım Alanları
- Edebiyat: Romanlarda mitolojik, tarihsel veya edebi referanslar (örneğin James Joyce’un Ulysses eserinin Homeros’un Odysseia’sından etkilenmesi).
- Sinema: Filmler arasında doğrudan veya dolaylı alıntılar (örneğin, Kill Bill filminin Bruce Lee’nin Game of Death filmine göndermeler yapması).
- Reklamcılık: Reklamların popüler kültür veya klasik sanat eserlerine referans vermesi (örneğin, bir reklamın ünlü bir film sahnesini yeniden canlandırması).
- Müzik: Şarkı sözlerinde veya melodilerde geçmiş eserlerden ilham alınması (örneğin, hip-hop müziğinde “sampling” tekniği).
- Tiyatro: Oyunların önceki klasik eserlerden motifler veya temalar kullanması (örneğin, Shakespeare’in Hamlet'inin Amleth adlı eski İskandinav destanından türetilmesi).
Farklı Alanlardaki Kullanımı
Örnek Cümleler
- Edebiyat: Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı adlı romanı, Osmanlı minyatür sanatı üzerinden Batı sanatına bir metinlerarası gönderme yapmaktadır.
- Sinema: Quentin Tarantino’nun filmleri, eski Hollywood ve Hong Kong aksiyon filmlerine birçok metinlerarası referans içerir.
- Reklamcılık: Bir reklamın Mona Lisa’nın gülümsemesini kullanarak tüketiciyi etkilemeye çalışması, metinlerarasılığın görsel sanatlarda nasıl kullanıldığına bir örnektir.
