Mikrometreler, hassas ölçüm gerektiren işlemlerde kullanılan, vida-somun mekanizmasına dayalı ölçüm ve kontrol aletleridir. Yüksek doğrulukta ölçüm yapma yeteneğine sahip olan bu cihazlar, kumpaslara göre çok daha küçük toleranslarla ölçüm yapabilirler. Metrik sistemde ölçme hassasiyeti 0,01 mm ila 0,001 mm arasında değişirken, inç sisteminde 0,001" ila 0,0001" seviyelerine ulaşabilir. Mikrometreler genellikle belirli ölçüm aralıklarına sahiptir ve 0-25 mm, 25-50 mm, 50-75 mm gibi sabit uzunluklarla sınıflandırılırlar. Bu tasarım, ölçüm sırasında ısı genleşmesi ve esneme gibi dış etkenlerden kaynaklanan hataları minimize etmek için geliştirilmiştir.

Mikrometrelerin Yapısı ve Çalışma Prensibi

Mikrometreler, hassas ölçüm yapabilmek için çeşitli mekanik bileşenlere sahiptir. Bu bileşenler aşağıda açıklanmaktadır:

Mikrometrenin Ana Bileşenleri

Gövde: Mikrometrenin temel taşıyıcı elemanıdır. Genellikle "U" şeklindedir ve ölçüm sırasında vücut ısısının etkisini en aza indirmek için yalıtkan malzemeyle kaplanır.

Sabit Uç: Sertleştirilmiş ve taşlanmış metalden üretilen sabit referans noktasıdır.

Hareketli Uç: Tamburun döndürülmesiyle ileri-geri hareket eden ve iş parçasına temas ederek ölçümü tamamlayan bileşendir.

Kovan (Sabit Tambur): Milimetrik veya inç bölüntülerine sahip, ölçüm için temel ölçeklendirme yapılan parçadır.

Tambur (Hareketli Tambur): Ölçüm hassasiyetini sağlayan, verniyer ölçekli döner bileşendir. Tamburun bir tam turu, hareketli ucu 0,5 mm ilerletir.

Cırcır Mekanizması: Ölçüm sırasında sabit bir baskı uygulayarak hatalı ölçümlerin önüne geçer. Yaklaşık 250 gramlık bir baskı uygular.

Sıkma Kolu: Hareketli ucun sabitlenmesini sağlar ve ölçüm sırasında hareketi engelleyerek doğruluğu artırır.

^{Mikrometre ve Bileşenleri (Kredi: Makine Teknolojisi, MEB, 2014.)}

Çalışma Prensibi

Mikrometreler, hassas ölçüm yapabilmek için bir vida mekanizması kullanır. Tamburun çevrilmesiyle hareketli uç, iş parçasına yaklaştırılır veya uzaklaştırılır. Tamburun her tam turunda hareketli uç 0,5 mm hareket eder. Tambur, 50 eşit parçaya bölünmüş olup her bir çizgi arası 0,01 mm ölçüm hassasiyeti sağlar. Verniyerli mikrometrelerde bu hassasiyet 0,001 mm seviyesine kadar çıkar.

Mikrometre Çeşitleri

Mikrometreler, ölçüm türüne ve kullanılan ölçek sistemine göre farklı kategorilere ayrılmaktadır.

Ölçü Bölüntülerine Göre Mikrometreler

Normal bölüntülü mikrometreler

Sayaç göstergeli mikrometreler

İbreli mikrometreler

Verniyerli mikrometreler (0,001 mm hassasiyetinde)

Dijital (elektronik) mikrometreler

Ölçme Yerlerine Göre Mikrometreler

Dış ölçü mikrometresi: Dış çap ve kalınlık ölçümlerinde kullanılır.

İç ölçü mikrometresi: Delik çaplarını ölçmek için tasarlanmıştır.

Derinlik mikrometresi: Kanal ve delik derinliklerini ölçer.

Modül mikrometresi: Dişli çarkların diş kalınlığını belirlemek için kullanılır.

Vida mikrometresi: Vida diş dibi çaplarının hassas ölçümü için tasarlanmıştır.

Kanal mikrometresi: Kanal genişliği ve derinliği ölçümünde kullanılır.

Dijital mikrometreler: Elektronik sistem ile çalışan ve dijital ekrandan ölçüm sonucunu gösteren mikrometrelerdir.

Mikrometre ile Ölçüm Yapma ve Okuma

Mikrometre kullanarak doğru ölçüm almak için aşağıdaki adımlar uygulanmalıdır:

Mikrometreyi sıfırlama: Ölçüm öncesinde mikrometre uçları tam kapatılarak sıfır çizgisi kontrol edilmelidir.

Parçanın yerleştirilmesi: Ölçülecek parça, sabit ve hareketli uç arasına yerleştirilir.

Hassas ayarlama: Tambur çevrilerek hareketli uç iş parçasına yaklaştırılır. İş parçasına temas edildiğinde cırcır kullanılarak sabit baskı uygulanır.

Ölçüm değeri okuma: Öncelikle tambur kenarının geçtiği tam milimetre değeri okunur. Daha sonra tamburun gösterdiği 0,01 mm değerler eklenir.

Eğer verniyer bölüntüsü varsa, bu değer de hesaba katılarak toplam ölçüm belirlenir.

Örneğin:

Tam ölçü: 3 mm

Ondalık ölçüsü: 0.5 mm

Yüzdelik ölçüsü: 0.06 mm

Toplam ölçü: 3.56 mm

Mikrometrelerin Bakımı ve Kalibrasyonu

Mikrometrelerin doğru çalışabilmesi için düzenli bakım ve kalibrasyon gereklidir.

Bakım

Mikrometre temiz ve kuru bir ortamda saklanmalıdır.

Ölçüm uçları aşındırıcılardan uzak tutulmalıdır.

Belirli aralıklarla ince yağ ile yağlanmalıdır.

Mikrometrelerin uçları sert yüzeylere çarptırılmamalıdır.

Kalibrasyon

Sıfırlama testi: Mikrometre uçları kapalıyken sıfır çizgileri çakışıyor mu kontrol edilmelidir.

Paralellik testi: Ölçme yüzeylerinin paralelliği mastarlarla kontrol edilmelidir.

Doğruluk testi: Standart ölçüm mastarları ile hassasiyet kontrol edilmelidir.