Milas zeytinyağı sabunu, Muğla ilinin Milas ilçesinde geleneksel yöntemlerle üretilen, yalnızca zeytinyağı ve kostik (sodyum hidroksit) içeren katkısız bir sabun çeşididir. 07 Haziran 2023 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu ürün, Milas Ticaret ve Sanayi Odası tarafından coğrafi işaret korumasına alınmıştır.

Ürün Nitelikleri

Milas Zeytinyağı Sabunu, yemeklik olarak değerlendirilemeyecek kadar yüksek asitli (≥6 derece) zeytinyağları ile üretim sırasında kapların dibinde biriken ve yörede “zeytinyağı çamuru” olarak adlandırılan tortuların, zeytin veya çam odunu ateşinde kostik ile kaynatılmasıyla elde edilir. Ayrıca, çeşitli nedenlerle kirlenmiş ve yörede “murdar” olarak nitelendirilen düşük asitli zeytinyağları da sabun yapımında kullanılabilir. Sabun üretiminde yalnızca zeytinyağı ve/veya zeytinyağı çamuru kullanılır; başka yağ türlerine yer verilmez.

Sabunun ayırt edici özellikleri arasında katkı maddesi içermemesi, yalnızca zeytinyağı ve kostik ile üretilmesi, cildi tahriş etmeyen yapısı ve zeytinyağının sabunlaşmayan tekli doymamış yağ asitlerinin sağladığı direnç yer alır. Bu özellikler sabunun el, saç ve çamaşır temizliğinde yaygın kullanımını destekler.

Milas Zeytinyağı Sabunu, üretildiği dönemde beyazdan açık sarıya dönük bir renge sahiptir; kurudukça kemik beyazına yaklaşır. Hafif zeytinyağı kokusu taşımalı, yoğun ve rahatsız edici zeytinyağı çamuru kokusu bulunmamalıdır.

Tarihsel Arka Plan

Milas’ta sabun üretimi yüzlerce yıllık bir geçmişe sahiptir. 1889 tarihli Aydın Vilayeti Salnamesi’nde Milas kazasında 11 yağhane ve 1 sabunhane bulunduğu, yılda 30–40 bin kıyye sabun üretildiği belirtilmiştir. 1954 tarihli kaynaklar sabunların Mersin ve İzmir’e sevk edildiğini, 1990’lı yıllarda ise Kahramanmaraş, Kayseri ve Malatya gibi zeytinyağı üretimi olmayan illere gönderildiğini kaydeder.

Üretim Yöntemleri

Milas Zeytinyağı Sabunu sıcak ve soğuk olmak üzere iki yöntemle üretilir. Her iki yöntemde de yalnızca Milas yöresinde yetişen Memecik türü zeytinlerden elde edilen zeytinyağı ve/veya zeytinyağı çamuru kullanılır.

Sıcak Yöntem

• 60 kg zeytinyağı ve/veya çamuru, 60 lt su ve 15 kg kostik kullanılır.
• Zeytinyağı ve su, zeytin veya çam odunu ateşinde 275–350 °C’de kaynatılır.
• Kostik ayrı kapta suyla karıştırılarak azar azar sabun kazanına eklenir.
• Kaynama süreci boyunca sürekli karıştırılır; sabunlaşma yaklaşık 7–8 saat sürer.

Soğuk Yöntem

• 750 ml zeytinyağı, 200 ml su ve 840 g kostik kullanılır.
• Kostik ve zeytinyağı karıştırıldığında karışımın sıcaklığı kendiliğinden 75 °C’ye çıkar, ardından 45 °C’ye düşer.
• Kostikli su karışıma damla damla eklenir; sabunlaşma karışım koyulaştığında tamamlanır.

Her iki yöntemde sabun, düz alanlara veya kalıplara dökülerek şekillendirilir. Kuruma süreci ortam koşullarına göre değişir; kış aylarında 2–3 ay sürebilir. Sabunlar doğal yüzeyiyle veya kazınarak düzeltilmiş biçimde satışa sunulur. Parlatma veya renklendirme yapılmaz.

Coğrafi Sınır ve Üretim Koşulları

Üretimin tüm aşamaları Milas ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilmelidir. Sabunun ünü, yörede yetişen zeytinlerin özellikleri ve üretim teknikleriyle doğrudan ilişkilidir.

Denetim Süreci

Milas Zeytinyağı Sabununun üretimi, Milas Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda oluşturulan üç kişilik denetim mercii tarafından yılda en az bir kez denetlenir. Denetim; üretim, pazarlama ve satış aşamalarını kapsar. Gerekli görüldüğünde akredite laboratuvarlarda analiz yapılabilir.

Denetim kriterleri arasında sabunun sertliği, rengi, kokusu, köpürme düzeyi ve zeytinyağı/kostik dengesi yer alır. Sabun kalıpları parmakla bastırıldığında çökme yapmamalı, kemik beyazı renkte olmalı ve hafif zeytinyağı kokusu taşımalıdır.