Mobbing, bir veya birden fazla kişi tarafından, hedef alınan bireye yönelik olarak sistematik, kasıtlı ve süreklilik gösteren olumsuz davranışlar bütünüdür. Bu davranışlar, mağduru yıldırmayı, pasifleştirmeyi ya da bulunduğu ortamdan uzaklaştırmayı amaçlamaktadır. Mobbing davranışları; mağdurun kişilik haklarına, mesleki itibarına, sosyal ilişkilerine ve ruhsal-fiziksel sağlığına zarar verecek niteliktedir.

Kavramın Kökeni ve Tanımı

Mobbing terimi, İngilizce "mob" sözcüğünden türetilmiş olup, kökeni Latince “mobile vulgus” yani “ayaktakımı, kışkırtılabilir kalabalık” anlamına gelmektedir. “Mob” kelimesi; kaba kuvvet, baskı ve yasa dışı kalabalık hareketlerini çağrıştırır. Terim ilk olarak 1960’lı yıllarda, Avusturyalı etolog Konrad Lorenz tarafından, hayvanlar dünyasındaki grup saldırganlığını tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. Lorenz, küçük hayvan gruplarının, daha güçlü ve yalnız bir hayvana karşı birlikte saldırarak onu gruptan dışlaması davranışını "mobbing" olarak adlandırmıştır.

İş hayatına uyarlanışı ise 1980’li yıllarda, İsveç’te yaşayan Alman asıllı çalışma psikoloğu Dr. Heinz Leymann tarafından gerçekleştirilmiştir. Leymann’a göre mobbing, bir ya da birden fazla çalışanın, genellikle bir kişiyi hedef alarak sistematik biçimde uyguladığı etik dışı ve yıkıcı davranışlardır. Bu davranışlar bir süreklilik arz eder, tesadüfi değildir ve mağdurun savunmasız hale gelmesine neden olur.

^{Mobbing Temsili Görseli (Anadolu Ajansı)}

Türkiye'de Mobbing Tanımı

Türk Dil Kurumu, mobbing kavramını “bezdiri” olarak karşılamış ve bu kavramı, “iş yerlerinde ya da topluluklar içinde belirli bir kişiyi sistemli biçimde dışlayarak ya da baskı uygulayarak yıldırma” şeklinde tanımlamıştır.

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi’nde ise mobbing, birey ya da gruplarca başka bireylere yönelik gerçekleştirilen, belirli bir süre boyunca sistematik biçimde süren ve mağdura zarar vermeyi hedefleyen kötü niyetli davranışlar bütünüdür.

Mobbingin Özellikleri

Mobbing olgusunun ayırt edici nitelikleri şunlardır:

• Süreklilik ve sistematiklik: Davranışlar tekil değil, belirli bir sıklıkta ve zaman içerisinde devam eden örüntüler halindedir.
• Kötü niyet: Davranışların amacı mağdura zarar vermek, onu işten uzaklaştırmak ya da sindirmektir.
• Güç dengesizliği: Taraflar arasında açık ya da örtük bir güç farkı vardır. Bu fark kurumsal hiyerarşiden, bireysel etkilerden ya da sosyal durumdan kaynaklanabilir.
• Savunmasızlık ve çaresizlik: Mağdur, sistematik baskı karşısında kendini ifade etmekte veya savunmakta zorlanır.

Uygulayıcılar ve Mağdurlar

Mobbing, iş ortamlarında belirli bir kişiyi hedef alan, sistematik ve sürekli nitelikteki psikolojik taciz davranışlarını ifade eder. Bu davranışlar, örgütsel hiyerarşideki konumdan bağımsız olarak; üstlerin astlara, astların üslere ya da aynı düzeydeki çalışanların birbirlerine yönelik olarak ortaya çıkabilir.

Mobbing kapsamında değerlendirilebilecek eylemler arasında kişinin mesleki başarılarının görmezden gelinmesi, sosyal etkileşimden dışlanması, bilgi paylaşımının kasıtlı olarak engellenmesi, aşırı ve keyfi denetim uygulanması, görev tanımlarının belirsizleştirilmesi ve sürekli olumsuz geri bildirim verilmesi gibi tutumlar yer almaktadır. Bu tür davranışlar, iş ortamında iş birliğini zedeleyerek çatışma ortamını besleyen ve kurumsal uyumu bozan bir nitelik taşır.

Mobbing mağdurları çoğu zaman görevlerini etkin bir biçimde yerine getiren, kurumsal iletişim becerileri gelişmiş ve iş performansı yüksek bireyler olabilir. Bununla birlikte, mağduriyetin ortaya çıkmasında bireyin konuşma tarzı, fiziksel görünümü, giyim biçimi, etnik kökeni, cinsiyeti, yaşı veya engellilik durumu gibi kişisel nitelikleri de etkili olabilmektedir. Bu faktörler, mobbing davranışlarının hedef seçiminde doğrudan ya da dolaylı bir rol oynayabilir.

^{Mobbing Uygulayıcıları ve Mobbing Mağduru (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Mobbing ve Bullying Ayrımı

Mobbing, çoğunlukla psikolojik baskı ve izolasyon gibi davranışları içerirken, bu tür olumsuz tutumlar zaman zaman fiziksel saldırganlık ya da daha doğrudan bir şiddet biçimine dönüşebilir; bu durumda bullying kavramı gündeme gelebilir. Uluslararası terminolojide mobbing, ağırlıklı olarak psikolojik tacizi tanımlamak için kullanılırken, bullying terimi daha çok fiziksel veya doğrudan saldırgan davranışları ifade etmektedir. Mobbing genellikle bir grubun tek bir bireye karşı sistematik biçimde uyguladığı psikolojik baskıyı ifade ederken, bullying daha çok bire bir gerçekleşen ve çoğunlukla fiziksel ya da sözlü saldırganlık içeren davranışları kapsamaktadır. Bullying, genellikle astlar üzerinde güç uygulayan üst düzeydeki kişilerin davranışları olarak görülürken, mobbing tüm hiyerarşik düzeylerde ortaya çıkabilir.

Süreç ve Sonuçlar

Mobbing süreci, genellikle mağdurun kişiliğine, mesleki yetkinliklerine, güvenilirliğine ve onuruna yönelik sistematik saldırılarla başlar. Zamanla mağdur iş yerinde izole edilir, psikolojik baskı artar ve buna bağlı olarak iş performansında düşüş gözlemlenir. Süreç ilerledikçe bireyde tükenmişlik sendromu, depresyon ve benzeri psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir.

Kurumsal düzeyde ise mobbing; iş yerinde verimliliğin azalmasına, çalışan bağlılığının zayıflamasına ve örgütsel yapının bozulmasına neden olabilir. Bu durum, yalnızca kurumsal itibarı zedelemekle kalmaz, aynı zamanda çalışan devir oranının artmasına da yol açabilir.