Multifaz akış, iki veya daha fazla fiziksel fazın (gaz, sıvı, katı) bir arada bulunduğu ve bu fazların birbirleriyle dinamik etkileşim içinde hareket ettiği bir akış türüdür. Bu tür akışlarda fazlar moleküler düzeyin üzerinde belirgin şekilde ayrışmış olup, aralarındaki sınırlar makroskopik düzeyde gözlemlenebilir. Multifaz akışlar hem doğal süreçlerde hem de mühendislik uygulamalarında yaygın olarak görülür ve kompleks doğaları nedeniyle özel inceleme, analiz ve modelleme yöntemleri gerektirir.
Tanım ve Kapsam
Multifaz akışlar, fazların doğasına ve etkileşim biçimlerine göre çok çeşitli konfigürasyonlar alabilir. Bu sistemlerde yer alan faz kombinasyonları arasında gaz–sıvı, gaz–katı, sıvı–katı ve gaz–sıvı–katı (üç fazlı) sistemler yer alır. Bu akış türlerinde fazlar tamamen karışmamış olup, gözlemlenebilir fiziksel sınırlarla birbirinden ayrılmışlardır. Multifaz akışlar yapısal olarak başlıca iki gruba ayrılır:
- Dispers (dağılmış) akışlar: Bir faz, diğer faz içinde küçük parçacıklar, damlalar veya kabarcıklar halinde dağılmıştır.
- Ayrılmış (separated) akışlar: Fazlar belirgin olarak ayrılmış tabakalar veya bölgeler oluşturur.
Sınıflandırma
Multifaz akışlar, içerdiği fazlara ve akış düzenine göre sınıflandırılabilir:
- Gaz–Sıvı Akışları
- Bubbly flow: Sürekli sıvı faz içinde dağılmış küçük gaz kabarcıkları
- Slug flow: Büyük gaz kabarcıkları ve sıvı fişeklerinin art arda ilerlemesi
- Stratified flow: Gaz ve sıvı fazlarının yatayda ayrıldığı düz tabakalı yapı
- Annular flow: Boru duvarı boyunca hareket eden sıvı film ve ortasında yer alan gaz çekirdeği
- Gaz–Katı Akışları
- Pnömatik taşıma sistemleri
- Akışkan yataklar
- Gaz içinde dağılmış partikül yüklü akışlar
- Sıvı–Katı Akışları
- Slurry taşıma sistemleri
- Hidrotransport: Sıvı içinde askıya alınmış katı parçacıklar
- Üç Fazlı Akışlar
- Gaz, sıvı ve katı fazların aynı anda taşındığı daha karmaşık sistemlerdir
- Örnek: Petrol üretim sistemlerinde gaz, su ve tortu taşıyan akışlar
Temel Fiziksel Mekanizmalar
Multifaz akışların doğasını belirleyen başlıca fiziksel mekanizmalar şunlardır:
- Kavitasyon: Sıvı fazda düşük basınç nedeniyle buhar kabarcıklarının oluşması ve ani çökmesiyle gerçekleşir. Rayleigh–Plesset denklemi ile tanımlanır. Bu olay, pompa ve türbinlerde aşınma gibi zararlara neden olabilirken, ultrasonik cerrahi ve litotripsi gibi alanlarda faydalı şekilde kullanılabilir.
- Kabarcık ve Damla Dinamikleri: Kabarcıkların ve damlaların deformasyonu, birleşmesi (koalesans) ve parçalanması, multifaz akış davranışının önemli bir parçasıdır. Bu süreçler, enerji dağılımı ve taşınım karakteristiklerini doğrudan etkiler.
- Parçacık–Türbülans Etkileşimi: Katı parçacıkların türbülanslı akış içindeki dağılımı, türbülans yapısını zayıflatabilir ya da güçlendirebilir. Bu etkileşim, parçacık boyutu, yoğunluk oranı ve yükleme oranına bağlıdır.
Modelleme Yaklaşımları
Multifaz akışların modellenmesi, hem teorik hem de sayısal yöntemlerin birlikte kullanılmasını gerektirir. Başlıca modelleme yaklaşımları şunlardır:
- Yörünge Tabanlı Modeller (Lagrangian Trajectory Models): Dispers fazdaki parçacıkların, damlaların veya kabarcıkların bireysel hareketleri ayrı ayrı izlenir. Sürüklenme, kaldırma ve moment kuvvetleri gibi etkileşimler dikkate alınır.
- İki Akışkanlı Modeller (Eulerian Two-Fluid Models): Her faz, sürekli bir ortam olarak tanımlanır ve kütle, momentum ve enerji denklemleri fazlar için ayrı ayrı yazılır. Fazlar arası etkileşimler, ortalama değerlerle modellenir.
- Bu modellerde karşılaşılan başlıca zorluklar, fazlar arası sınır koşullarının tanımlanması ve ayrık fazların istatistiksel temsilidir.
Uygulama Alanları
Multifaz akışlar, çok çeşitli endüstriyel ve bilimsel alanlarda kullanılmaktadır:
- Mühendislik Uygulamaları: Buhar kazanları, kimyasal reaktörler, pnömatik taşıma sistemleri, akışkan yatak teknolojileri
- Enerji Sektörü: Petrol ve doğalgaz taşıma boru hatları, nükleer santrallerde soğutucu sistemler
- Çevresel Uygulamalar: Tortu taşınımı, çamur akıntıları ve çevresel modelleme
- Tıbbi Teknolojiler: Kan akışının modellenmesi, ultrasonik litotripsi uygulamaları, sonolüminesans
