Köken

Mütehakkim kelimesi, Arapça ḥkm kökünden türeyen mutaḥakkim (متحكّم) sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük, “hükmetmek, tahakküm kurmak, zorla yönlendirmek” anlamlarını taşıyan ḥakama (حَكَمَ) fiilinden türetilmiş, mutafaˁˁil vezninde bir etken fiil sıfatıdır. Dolayısıyla kelime, “kendi iradesini başkalarına zorla kabul ettiren, baskın davranan” anlamını hem gramatik hem semantik olarak taşır.

Kullanım Alanları

• Siyaset ve hukuk: Otoriter yönetim biçimlerini veya keyfi güç kullanımını tanımlamak için geçer.
• Toplum eleştirisi: Ahlaki veya sosyal baskı mekanizmalarını eleştirirken birey ya da kurumları tanımlamakta kullanılır.
• Edebiyat: Roman ve tiyatro metinlerinde buyurgan ya da zorba karakterleri betimlemek için tercih edilir.
• Felsefe ve ideoloji tartışmaları: Birey üzerindeki tahakküm ilişkilerini tartışan kuramsal metinlerde “mütehakkim güç”, “mütehakkim söylem” gibi terkiplerle kullanılır.
• Tarih yazımı: Osmanlı veya modern dönem yönetici sınıflarının baskıcı yönünü anlatırken tarihi bir sıfat olarak kullanılır.