Mutki, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan Bitlis iline bağlı bir ilçedir. Hem tarihî gelişimi hem de sosyo-kültürel yapısıyla bölgesel bağlamda dikkat çeken bir yerleşim birimidir.

Coğrafi Konum ve Fiziki Yapı

Mutki ilçesi, Bitlis il merkezinin yaklaşık 20–21 km güneybatısında konumlanmıştır. İlçenin yüzölçümü yaklaşık 1.069 km²’dir. Rakımı 1500 metre ile 2017 metre arasında değişiklik gösteren dağlık bir araziye sahiptir. İlçenin en yüksek noktası Kef Dağı olup, bu dağ aynı zamanda bölgenin doğal siluetini belirleyen yükseltilerden biridir.

İlçeden geçen başlıca akarsular arasında Bitlis Çayı, Zeydan Çayı, Kef Çayı ve Çermik Çayı bulunmaktadır. Ayrıca, ilçede yer alan Kef Gölü, çevre köyler için önemli bir su kaynağıdır. Bu göl ve çaylar, ilçenin hem tarımsal faaliyetleri hem de doğal peyzajı açısından belirleyici rol oynamaktadır.

Mutki’nin sınır komşuları kuzeyde Muş Merkez ve Hasköy ilçeleri, batıda Batman'ın Sason ve Kozluk ilçeleri, güneyde Siirt'in Baykan ilçesi, doğuda ise Bitlis Merkez ve Güroymak ilçeleri ile çevrilidir.

İdari Yapı ve Demografik Veriler

Mutki ilçesi, 1 merkez ilçe belediyesi, 1 belde (Kavakbaşı), 11 mahalle ve 60 köyden oluşmaktadır. Mahalleler ve köyler, bölgenin dağlık yapısı nedeniyle geniş bir alana dağılmıştır ve kırsal nüfus yoğunluğu dikkat çekicidir.

2024 yılı verilerine göre Mutki ilçesinin toplam nüfusu 27.872 kişidir. Bu nüfusun 14.654’ü erkek, 13.218’i kadındır. İlçenin merkez nüfusu 3.062 kişiden oluşurken, köy ve beldelerde yaşayan nüfus 24.810 kişi olarak kaydedilmiştir. Nüfusun büyük kısmının kırsalda yaşaması, Mutki’nin tarımsal ve hayvancılığa dayalı bir yaşam biçimini sürdürdüğünü göstermektedir.

Ayrıca ilçeye bağlı mahalleler arasında Pınarbaşı Mahallesi (1.316 kişi) en kalabalık mahalle konumundayken, köyler arasında Çığır Köyü (1.567 kişi) en büyük köy olarak öne çıkmaktadır. Nüfus verileri, Mutki’de son yıllarda bir düşüş eğilimi olduğunu da göstermektedir; zira 2022 yılında 29.910 olan nüfus, 2024’te 27.872’ye gerilemiştir. Bu azalış, özellikle genç nüfusun iş ve eğitim amaçlı göç etmesiyle ilişkilendirilmektedir.

^{Mutki (Mutki Kaymakamlığı)}

Tarihçe

Mutki, tarihsel olarak birçok uygarlığın ve siyasi gücün etkisinde kalmış bir yerleşim birimidir. İlçenin adıyla ilgili iki farklı etimolojik görüş bulunmaktadır. Bunlardan biri, ismin İran’da bulunan “Motkan” adlı yerleşimden türediği ve “kullanılmayan toprak” anlamına geldiğidir. Diğer görüşe göre ise ilçe adını, bölgede yerleşik olan Mutki aşiretinden almıştır.

Mutki, 1514 yılında Osmanlı Devleti topraklarına katılmış, bu dönemde Bitlis Beyliği’ne bağlı bir yerleşim olarak idari sistemde yer almıştır. Ünlü seyyah Evliya Çelebi, 17. yüzyılda gerçekleştirdiği seyahatinde Mutki'den bahsetmiştir. I. Dünya Savaşı sırasında 1915 yılında Rus işgaline uğrayan ilçe, Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türkiye sınırları içerisinde kalmıştır.

1935 yılında ilçe statüsüne kavuşan Mutki, 4 Ocak 1936 tarihinde resmi olarak teşkilatlanmış ve ilk kaymakamı atanmıştır. 1938 ile 1941 yılları arasında ise ilçe merkezi, bugün Mutki’ye bağlı bir köy olan Miritağ’da bulunmaktaydı. Daha sonra bugünkü merkez konumuna taşınmıştır.

Ekonomi ve Sosyo-Kültürel Yapı

Mutki’nin ekonomisi büyük oranda tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Dağlık arazi yapısı nedeniyle tarım sınırlı ölçüde yapılmakta, daha çok hayvancılık faaliyetleri öne çıkmaktadır. Bunun yanında, bazı köylerde geleneksel el sanatları da sürdürülmektedir. İlçede sanayi tesisi bulunmamakta, ticari faaliyetler küçük ölçeklidir.

Sosyo-kültürel olarak ise Mutki, köklü bir aşiret yapısına dayanan ve geleneksel değerlerin hâlâ etkili olduğu bir toplumsal yapıya sahiptir. Yerel kültürün en belirgin unsurları arasında geleneksel kıyafetler, düğün törenleri ve yerel mutfak öne çıkmaktadır. Ancak genç nüfusun göçü nedeniyle bu kültürel unsurların korunması ve aktarımı her geçen gün zorlaşmaktadır.

Ulaşım ve Altyapı

Mutki’ye karayolu ile ulaşım sağlanmaktadır. İlçeye ulaşımı sağlayan yolların büyük kısmı asfalt olup, kırsal kesimlere ulaşan yolların bazıları stabilize ya da toprak yollardan oluşmaktadır. Toplu taşıma olanakları sınırlı olup, ulaşım genellikle özel araçlarla ya da minibüslerle sağlanmaktadır. İlçede eğitim ve sağlık altyapısı temel düzeyde bulunmakta, daha ileri düzeydeki hizmetler için il merkezine başvurulmaktadır.