Nemrut Krater Gölü, Türkiye'de bulunan Nemrut Dağı'nın kalderası içinde yer alan bir tatlı su krater gölüdür. Bitlis ilinin Tatvan ilçesi sınırları içinde, Van Gölü'nün batısında konumlanmıştır. Gölün bulunduğu Nemrut Stratovolkanı, yaklaşık 38°37′ 10′′ K enlemi ve 42°14′ 28′′ D boylamında yer almaktadır.
(AA)
Nemrut Volkanı ve Kalderası
Nemrut Dağı, tarihî çağlarda aktif olmuş bir stratovolkandır ve son lav çıkışı MS 1441 yılında kaydedilmiştir. On beşinci yüzyıl kayıtları, 1441 yılında dağda büyük bir püskürme yaşandığını, yüksek sesler duyulduğunu, dağın yarıldığını ve bunun sonucunda çevreye ateş, koyu duman ile güçlü bir koku yayıldığını belirtmektedir. Yazılı kaynaklar ayrıca 1411 yılında da volkanik faaliyetlerin olduğunu göstermektedir. Krater kenarındaki iki farklı piroklastik katmanın varlığı, bu iki püskürmenin yaklaşık 30 yıl arayla gerçekleştiğini jeolojik olarak desteklemektedir. Uyuyan bir volkan olarak kabul edilmekle birlikte, kaldera içinde bir sıcak gölün (Ilıgöl) bulunması ve devam eden sıcak gaz çıkışları nedeniyle Nemrut'un tamamen sönmüş olduğu düşünülmemektedir.
Nemrut Dağı kalderası, doğu-batı ekseninde yaklaşık 7,5 km, kuzey-güney ekseninde ise 6 km ölçülerindedir. Büyük ve eliptik bir çöküntüdür. Oluşumu, volkanın zirvesinin püskürme dönemlerini takiben çökmesine bağlanmaktadır. Mevcut kaldera şeklinin yaklaşık 100.000 yıl önceki büyük bir püskürme sonucu oluştuğu ve bu püskürmenin dağın yüksekliğini önemli ölçüde azalttığı düşünülmektedir. Kaldera tabanı deniz seviyesinden 2247 m yükseklikte olup 500-600 m yüksekliğinde dik yamaçlarla çevrilidir. Kalderanın doğu kısmı, çökme sonrası püskürmelerden kaynaklanan volkanik ürünlerle kısmen dolmuştur. Kaldera içinde beş göl, çok sayıda lav çıkış merkezi, lav hunisi, sıçratma konisi, sıcak su kaynakları ve altı mağara bulunmaktadır. Bölgedeki volkanik malzemeler arasında skorya, pomza taşı, obsidyen, bazalt, andezit ve trakit ile kül, tüf ve ignimbirit gibi piroklastik kayaçlar yer alır. Kaldera kenarındaki zirveler arasında Sivritepe (2935 m), Doğu Nemrut Tepesi (2625 m), Tursuktepe (2828 m) ve Nemrut Dağı Tepesi (2801 m) bulunmaktadır.
Nemrut Krater Gölü (Ana Göl)
Nemrut Krater Gölü, Türkiye'nin en büyük krater gölü olup dünyanın ikinci büyük volkanik gölü olarak tanımlanmıştır. Kalderanın batıdaki hilal şeklindeki bölümünü kaplar.
- Rakım: Göl yüzeyi deniz seviyesinden 2247 m yüksekliktedir.
- Boyutlar: Yüzölçümü 10 km2 veya 12,52 km2 olarak rapor edilmiştir; bazı kaynaklar ise 15 km2'ye kadar çıkabildiğini belirtmektedir. Göl yaklaşık 6 km uzunluğunda ve 2 km genişliğindedir; diğer boyutları ise 4,8 km (kuzey-güney) ve 2,7 km (doğu-batı) olarak verilmiştir.
- Derinlik ve Hacim: Gölün maksimum derinliği 176 m olarak belirlenmiştir. Toplam su hacmi yaklaşık 1,25 km3'tür.
- Su Özellikleri: Suyu tatlı ve soğuktur. Yapılan analizler suyun berrak, renksiz, kokusuz olduğunu, normal içme suyu tadında ve pH değerinin 7,4 (hafif alkali) olduğunu göstermiştir. Radyoaktivite seviyeleri normal sınırlar içindedir. Göl seviyesini öncelikle yağışlar ve çevresindeki bazı kaynaklar aracılığıyla korumaktadır.
- Ekoloji: Göl, fitoplankton açısından zengindir. 1986 yılında göle bırakılan aynalı sazanlar önemli bir popülasyon oluşturmuş ve balıkçılık faaliyetlerine olanak sağlamıştır. Gölde yaşayan endemik balık türü Barbus ercisianus'ta, ilk kez 2022 yılında Önalan ve arkadaşları tarafından bu bölgede rapor edilen Ligula intestinalis parazitine rastlanmıştır.
(AA)
Ilıgöl (Sıcak Göl)
Nemrut Gölü'nün kuzey ucuna yakın bir konumda bulunan Ilıgöl, yaklaşık 500 m çapında ve maksimum 10 m derinliğinde, kabaca dairesel bir göldür. Yüzölçümü yaklaşık 1,2 km2'dir. Bir zamanlar ana Nemrut Gölü ile bağlantılı olduğu düşünülse de günümüzde küçük lav yığınlarıyla ayrılmış durumdadır ancak aralarındaki sızıntı su seviyelerinin eşit kalmasını sağlamaktadır.
- Sıcaklık ve Bileşim: Göl yatağından ve çevresinden karışan sıcak sular nedeniyle Ilıgöl'ün sıcaklığı kışın 40°C'ye, yazın ise 60°C'ye kadar ulaşmaktadır. Yüksek oranda çözünmüş mineral içeriğine (1758,4 mg/L) sahiptir ve bazı parazitler dışında genellikle su yaşamını desteklemez.
- Kullanım Alanları ve Jeotermal Potansiyel: Ilıgöl'ün suları geleneksel olarak romatizma tedavisinde kullanılmaktadır. Göl yakınındaki çatlaklardan çıkan sıcak buharın da astım ve bronşit gibi rahatsızlıklara iyi geldiğine inanılmaktadır. Bu termal özellikler jeotermal enerji potansiyeline işaret etmektedir ve Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) bölgede sondaj çalışmaları yapmış olup sonuçları henüz gizlidir. Sıcak buharın doğrudan magmatik olmayıp ısınan yeraltı sularından kaynaklandığı düşünülmektedir.
(AA)
İklim ve Çevre
Nemrut kalderası serin ve nemli olarak nitelendirilen bir mikroiklime sahiptir. Ortalama yıllık sıcaklık 5,7°C'dir; en soğuk ay ocak (ortalama −5,9°C), en sıcak ay ise temmuzdur (ortalama 18,5°C). Bölge önemli miktarda yağış almaktadır; Sivritepe'de yıllık toplam 1450 mm'ye ulaşmaktadır. Çevresi genellikle bitki örtüsü bakımından fakir olarak tanımlansa da kaldera içindeki doğal bitki örtüsünün %4,6'sının Akdeniz florasına ait olması şaşırtıcı bir durumdur.
Nemrut Dağı'nın oluşumu sırasında çıkan lavlar, doğusundaki Van Gölü'nün oluşumuna katkıda bulunan eski Murat Vadisi'nin tıkanmasında rol oynamıştır.
