Avram Noam Chomsky, 7 Aralık 1928'de Philadelphia'da doğdu; etkili bir Amerikalı dilbilimci, filozof, siyasi aktivist ve kamusal entelektüeldir. Siyasi olarak aktif, entelektüel açıdan zengin bir ailede büyüyen Chomsky, Büyük Buhran ve işçi ayaklanmalarına tanıklık etmesi gibi deneyimlerle şekillenen güçlü bir toplumsal adalet duygusunu erken yaşlarda geliştirdi. Zellig Harris'in akıl hocalığını yaptığı ve daha sonra Nelson Goodman ile W. V. Quine gibi önemli düşünürlerle tanıştığı Pennsylvania Üniversitesi'nde okumaya başladı. İnsan zihninin boş bir sayfa olduğu kavramını reddeden Chomsky, dil kapasitesinin doğuştan olduğunu savundu; bu, çığır açan eseri Sözdizimsel Yapılar'da (1957) geliştirdiği devrim niteliğinde bir fikirdi. MIT'de elli yıl geçirdi ve burada dönüşümsel dilbilgisi ile Chomsky Hiyerarşisi'ni tanıttı; bu katkıları dilbilimi, psikolojiyi ve felsefeyi derinden etkiledi.
Gençliği ve Eğitimi
Avram Noam Chomsky, 7 Aralık 1928 tarihinde Philadelphia'da doğmuştur. Amerika Birleşik Devletleri'nin Büyük Buhran döneminde büyüyen Chomsky, toplumsal eşitsizliklere tanıklık etmiş ve bu deneyimler onun düşünsel gelişiminde etkili olmuştur. Ailesi orta sınıf kökenlidir; annesi Elsie, 1930'ların radikal siyasetinde aktif rol oynamış, babası William ise Gratz College’da İbranice profesörü olarak görev yapmıştır.
Chomsky, 10 yaşında İspanya İç Savaşı sonrasında Avrupa'da faşizmin yükselişi üzerine okul gazetesinde bir yazı kaleme almıştır. Bu yazı, daha sonra New York Üniversitesi'nde sunduğu bir makalenin temelini oluşturmuştur. 13 yaşına geldiğinde Philadelphia’dan New York’a seyahat ederek, farklı siyasi ve toplumsal görüşlerin tartışıldığı ortamlarda bulunmuştur. Bu süreç, onun toplumsal ve siyasal düşüncelerinin şekillenmesinde etkili olmuştur.
II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Chomsky, yükseköğrenimine University of Pennsylvania’da başlamıştır. Dilbilimci Zellig S. Harris ile tanışması, onun akademik yönelimini belirlemiş ve yapısal dilbilim alanında çalışmalara yönelmesine neden olmuştur. Bu dönemde, lisans ve yüksek lisans eğitimini geleneksel olmayan yöntemlerle tamamlamıştır. Harris aracılığıyla Harvard Üniversitesi’nden matematikçi Nathan Fine ile filozoflar Nelson Goodman ve W. V. Quine ile tanışmıştır. Goodman’ın, zihnin boş bir sayfa olduğu yönündeki görüşlerine karşı çıkarak, dilsel yapıların insan zihninde doğuştan var olduğunu savunmuştur. 1951 yılında “The Morphophonemics of Modern Hebrew” başlıklı yüksek lisans tezini yazmıştır.
Harvard Üniversitesi’nde de bazı çalışmalar yürütmüş; doktora tezinde geliştirdiği fikirleri, 1957 yılında yayımlanan Syntactic Structures adlı eserde detaylandırmıştır. Bu eser, modern dilbilimin temel metinlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Kariyeri ve Başarıları
Noam Chomsky, 1955 yılında Massachusetts Institute of Technology (MIT) tarafından akademik kadroya davet edilmiş ve burada Dilbilim ve Felsefe Bölümü’nde, 2005 yılına kadar yaklaşık elli yıl görev yapmıştır. Bu süre içinde, dilbilim alanına "dönüşümsel gramer" (transformational grammar) kuramını kazandırmıştır. Bu kuram, dilin insan zihninde doğuştan var olduğu ve farklı dillerin yalnızca belirli parametrelerin kültürel çevreyle şekillenmesi sonucu ortaya çıktığı varsayımına dayanır.
Ayrıca, dilbilgisel yapıların hiyerarşik biçimde sınıflandırıldığı “Chomsky Hiyerarşisi” ile yalnızca dilbilim alanına değil; psikoloji, bilişsel bilimler ve bilgisayar bilimleri gibi çeşitli disiplinlere de önemli katkılarda bulunmuştur.
Chomsky Hiyerarşisi Tarafından Tanımlanan Küme Kapsamları ( Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur)
Chomsky, Columbia, UCLA, Princeton ve Cambridge gibi üniversitelerde misafir öğretim üyesi ya da davetli konuşmacı olarak bulunmuş; çok sayıda üniversite tarafından fahri doktora unvanına layık görülmüştür.
Dilbilim dışındaki çalışmaları siyaset bilimi ve medya eleştirisi alanlarına yönelmiştir. Bu alanlardaki görüşleri zaman zaman kamuoyunda tartışmalara yol açmış olmakla birlikte, Chomsky ulusal ve uluslararası düzeyde birçok akademik ve insani ödül ile onurlandırılmıştır. Bu ödüller arasında Amerikan Psikoloji Derneği’nden "Distinguished Scientific Contribution Award", Japonya’dan “Kyoto Prize” ve Avustralya’dan “Sydney Peace Prize” gibi prestijli ödüller yer almaktadır.
Dilbilime Katkıları: Evrensel Dilbilgisi ve Derin Yapılar
Chomsky’nin dilbilim alanındaki devrimsel katkısı, insan dilinin gözlemsel davranışlardan ibaret olmadığını, aksine zihinsel bir yetiye dayandığını ileri süren evrensel dilbilgisi (Universal Grammar) kuramıdır. Bu kurama göre, tüm insanların doğuştan sahip olduğu bir zihinsel yapı, çevreden alınan sınırlı dilsel verileri işleyerek, karmaşık bir dilbilgisi sistemini ortaya çıkarır. Bu durum, “Platon’un problemi” olarak bilinen, sınırlı girdiden zengin bir bilgiye nasıl ulaşıldığı sorusunun dil edinimi bağlamındaki açıklamasıdır .
Chomsky’ye göre, çocuklar dil öğrenirken yalnızca kelimeleri değil, aynı zamanda bunların ardında yatan biçimbilimsel ve sözdizimsel kuralları da kavrar. Bu öğrenme süreci, taklit ve pekiştirmeye dayanan davranışçı (behaviorist) açıklamalara indirgenemez. Özellikle Skinner’ın davranışçı dil kuramına karşı geliştirdiği eleştirilerde, dil kullanımının yalnızca dışsal uyarıcı-tepki ilişkileriyle açıklanamayacağını, insan zihninde bağımsız ve yaratıcı bir yapı bulunduğunu belirtmiştir .
Chomsky’nin üretici dilbilgisi (generative grammar) modeli, dilin yapısal olarak sınırsız ve yaratıcı biçimde üretilebileceğini öne sürer. Bu modelde “derin yapı” (deep structure) ve “yüzey yapı” (surface structure) ayrımı temel rol oynar. Derin yapı, cümlelerin anlamla ilgili soyut yapısını; yüzey yapı ise bu anlamların farklı sözdizimsel biçimlerde dışa vurulmasını ifade eder. Bu ayrım, yalnızca dilsel biçimlerin değil, aynı zamanda anlamların da zihinsel süreçlerle bağlantılı olduğunu gösterir .
Felsefi ve Toplumsal Düşünceleri: Emperyalizm, Terörizm ve Medya Eleştirisi
Chomsky’nin politik düşüncesi, özellikle emperyalizm, ideolojik manipülasyon, terörizm tanımları, ABD dış politikası ve medya eleştirisi çerçevesinde şekillenir. Özgürlükçü sosyalist çizgide konumlanan Chomsky, devletlerin ve büyük güçlerin uyguladığı şiddetin meşrulaştırılması ile bireylerin veya zayıf aktörlerin benzer yöntemlerle “terörist” olarak damgalanmasını ahlaki çifte standart olarak değerlendirir.
Korsanlar ve İmparatorlar adlı eserinde Aziz Augustinus’un “bir korsan ile bir imparator arasındaki farkın yalnızca ölçek olduğu” yönündeki sözünü referans alır. Bu bağlamda, ABD gibi büyük güçlerin geniş çaplı askeri müdahalelerle gerçekleştirdiği eylemleri “meşru müdahale” veya “barış operasyonu” gibi kavramlarla sunarken, aynı yöntemlerle karşılık veren güçsüz grupları “terörist” olarak tanımlamasını eleştirir. Bu yaklaşımıyla Chomsky, güç ile meşruiyet arasında kurulan söylemsel ayrımları sorgular .
Ayrıca Chomsky, Demokrasi: Gerçek ve Hayal adlı eserinde ABD’nin insan hakları söylemini yalnızca stratejik çıkarlara hizmet eden bir araç olarak kullandığını belirtir. Ona göre, demokrasi söylemi, ancak ABD çıkarları ile örtüştüğü ölçüde teşvik edilir. Gerçekte, Washington’un desteklediği birçok rejim, demokrasi dışı pratikleriyle öne çıkar. Bu eleştiriler Chomsky’nin demokratik ideal ile gerçek siyasal pratik arasındaki uçurumu sürekli olarak vurgulayan yaklaşımını yansıtır .
Ek olarak, medya üzerine yaptığı eleştirilerde Chomsky, “propaganda modeli” kavramını geliştirerek, büyük medya kuruluşlarının iktidarın ideolojik aygıtları olarak çalıştığını öne sürer. Ona göre medya, kamuoyunun algılarını sistematik olarak biçimlendirir, seçici bilgi sunar ve eleştirel düşünceyi bastırır. Bu durum, “rıza üretimi” (manufacturing consent) kavramıyla tanımlanır ve medya işleyişinin özgürlükçü demokrasilerde nasıl otoriter kontrol biçimlerine evrilebileceğini gösterir.
Cüneyt Özdemir ile Noam Chomsky Özel Röportajı (Cüneyt Özdemir)
Öne Çıkan Çalışmaları
Dilbilim Alanında Önemli Eserleri
Current Issues in Linguistic Theory (1964)
Aspects of the Theory of Syntax (1965)
The Sound Pattern of English (Morris Halle ile, 1968)
Language and Mind (1972)
Studies on Semantics in Generative Grammar (1972)
Knowledge of Language (1986)
Siyaset ve Medya Üzerine Kaleme Aldığı Önemli Çalışmalar
American Power and the New Mandarins (1969)
Peace in the Middle East? (1974)
Manufacturing Consent (Edward S. Herman ile, 1988)
Profit Over People (1998)
Rogue States (2000)
Hegemony or Survival (2003)
Gaza in Crisis (Ilan Pappé ile, 2010)
On Western Terrorism (2013)
Ödüllerinden seçmeler
1984 – Amerikan Psikoloji Derneği Bilimsel Katkı Ödülü
1988 – Kyoto Ödülü
1996 – Berlin-Brandenburg Bilim Ödülü
2004 – Carl von Ossietzky Çağdaş Tarih ve Oldenburg Politika Ödülü
2005 – Dünya Çapında Entelektüel Ödülü
2006 – Uppsala Üniversitesi Fahri Doktora
Kişisel Hayatı
1949 yılında Chomsky, çocukluğundan beri tanıdığı eğitim uzmanı Carol Schatz ile evlendi. Evlilikleri, Schatz’ın 2008 yılında kanser nedeniyle hayatını kaybetmesine kadar 59 yıl sürdü. Çiftin üç çocuğu oldu: Aviva ve Diane adında iki kızı ile Henry adında bir oğlu.
Chomsky, 2014 yılında, 85 yaşındayken Valeria Wasserman ile ikinci evliliğini gerçekleştirdi. Haziran 2024’te, Valeria Wasserman, Chomsky’nin bir önceki yıl Haziran ayında geçirdiği ciddi bir felç sonrası Brezilya’da hastanede tedavi gördüğünü açıkladı. Chomsky’nin konuşma güçlüğü çektiğini ve her gün bir nörolog, konuşma terapisti ve akciğer uzmanı tarafından takip edildiğini belirtti.
