Numan Menemencioğlu, Osmanlı Devleti’nin son dönemi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına tanıklık eden, uzun diplomatik kariyer sürdüren Türk devlet adamı ve diplomattır. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü dönemlerinde Türk dış politikasının şekillendirilmesinde önemli roller üstlenmiştir.

Hayatı ve Eğitim Yılları

1893 yılında dünyaya gelen Menemencioğlu, Osmanlı İmparatorluğu’nun çözülme ve dağılma sürecine yakından tanıklık eden bir kuşağın mensubudur. Genç yaşlarında Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın yarattığı sarsıntılara tanıklık etti. Osmanlı Devleti’nin çöküşü ve Cumhuriyet’in doğuşu onun meslek hayatının temel eksenini oluşturdu. Eğitimini imparatorluk döneminin diplomasi ve hukuk eğitimi anlayışı çerçevesinde aldı. Osmanlı terbiyesi, geleneği ve devlet adamlığı anlayışıyla yetişti ve bu anlayışı Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına taşıyan son büyük diplomat kuşağının önemli bir temsilcisi oldu.

Diplomasi Kariyeri

1914 yılında Osmanlı Hariciye Nezaretinde göreve başlayan Menemencioğlu, Viyana, Bern, Paris, Bükreş, Atina ve Beyrut gibi önemli diplomatik merkezlerde çalıştı. Beyrut Başkonsolosluğu yaptığı dönemde Hatay meselesine ilk kez temas etti. Fransız manda yönetimi altındaki İskenderun Sancağı’nın meselelerini doğrudan takip etti.

Cumhuriyet’in ilanından sonra hızla yükselerek Dışişleri Bakanlığı Siyasi Daire Genel Müdürlüğü, Müsteşarlık ve Genel Sekreterlik görevlerine getirildi. 1936’da Montreux Boğazlar Konferansı’nda Türk heyetinde bulunan isimlerinden biri olarak, Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarının yeniden tesisi için yürütülen müzakerelerde aktif görev aldı.

Montreux ve Hatay Meseleleri

1936’da Montreux Konferansı’nda Türk Boğazları üzerindeki egemenlik haklarının sağlanmasında aktif rol aldı. Hatay meselesinde ise hem ikili diplomasi hem de Milletler Cemiyeti nezdinde Türkiye’nin haklarını savundu.

Dışişleri Bakanlığı Dönemi

9 Ağustos 1942’de İstanbul milletvekili seçilen Menemencioğlu, 12 Ağustos 1942’de Dışişleri Bakanlığı görevine atandı. Böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez meslekten yetişen bir diplomat, dışişleri bakanı olmuş oldu.

İkinci Dünya Savaşı yıllarında, Türkiye’nin savaşa doğrudan katılmamasını sağlayan “aktif tarafsızlık” politikasının mimarı oldu. İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden ile Kasım 1943’te Kahire’de, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Churchill ve Roosevelt ile yaptığı görüşmelere katıldı. Müttefiklerin baskılarına rağmen Türkiye’nin tarafsız kalmasında kararlılıkla ısrar etti.

^{Dönemin İngiltere Başbakanı Winston Churchill (solda) ve Dönemin Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanı Numan Menemencioğlu (sağda) (Picryl)}

Diplomatik Kişiliği ve Mirası

Numan Menemencioğlu, Osmanlı terbiyesiyle yetişmiş, Cumhuriyet Türkiye’sinin diplomatik kurumlaşmasına yön vermiş bir devlet adamıdır. Fransız Büyükelçisi René Massigli anılarında onun “hayatında tanıdığı en keskin zekâlı ve olayları derin kavrayışla değerlendiren diplomat” olduğunu kaydeder. Massigli ayrıca Menemencioğlu’nun Osmanlı döneminde yaşasaydı mutlaka sadrazam olacağını ifade etmiştir. Paris Büyükelçiliği yıllarında Les Détroits vus de la Méditerranée: aperçus, études, souvenirs adlı bir eser kaleme aldı.

Vefatı ve Anısı

15 Şubat 1958’de vefat etti. The Times gazetesi tarafından “Türk diplomatik servisinin en seçkin ve tecrübeli mensuplarından biri” olarak anıldı. Ankara Cebeci Mezarlığı’nda devlet töreniyle defnedildi.