Nuzumla Yatak Halısı, Türkiye’nin Konya ili Seydişehir ilçesine bağlı Yaylacık Mahallesi’nde (eski adıyla Nuzumla) üretilen, köklü bir dokuma geleneğine sahip, Gördes düğümü ve bez ayağı tekniğiyle oluşturulan bir halı türüdür. Selçuklu döneminden itibaren bu bölgede gelişen dokumacılık kültürünün bir ürünü olan bu halılar, yüksek hav uzunluğu ve özgün motifleriyle dikkat çeker.

Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında, 27 Ekim 2023 tarihinde başvurusu yapılan ve 10 Şubat 2025 tarihinde tescil edilen Nuzumla Yatak Halısı, mahreç işareti olarak korunmaktadır. Tescil, Seydişehir Kaymakamlığı tarafından gerçekleştirilmiştir.

^{Nuzumla Yatak Halısı (Konya Ansiklopedisi)}

Tanım ve Özellikler

Nuzumla Yatak Halısı, lacivert zemin, sarı büyük bordür ve beyaz küçük bordürlerden oluşan bir desen kompozisyonuna sahiptir. Halının en belirgin özelliği, ortalama 4-5 cm olan hav yüksekliğidir; bu, halıya tüylü bir doku kazandırır. Gördes düğümüyle dokunan halıların desenleri, bu yüksek hav nedeniyle yalnızca arka yüzeyde belirginleşir. Halılar dikdörtgen formda olup, 109-150 cm eninde ve 157-207 cm boyundadır. Kenarlarında sağlamlığı artırmak için kenar örgüsü kullanılır, saçakları ise tek taraflı ve örgülü saçak tekniğiyle yapılır. Çözgü iplikleri 3/4 Nm, atkı iplikleri 2/4 Nm incelikte olup, ilme iplikleri çift kat kullanılır. Dokuma sıklığı, 10 cm’de yaklaşık 40 çözgü ve 60 sıra şeklindedir.

Halıların renklendirmesinde bej, beyaz, bordo, kahverengi, kırmızı, sarı, siyah, yeşil, turuncu ve tonları kullanılır. Kırmızı, sarı ve lacivert, kompozisyonlarda öne çıkan renklerdir; beyaz sıkça kullanılırken, siyah motif sınırlarını belirginleştirir.

Motifler

Nuzumla Yatak Halısı, zengin motif çeşitliliğiyle kültürel bir miras taşır. Aşağıdaki motifler, halıların desen kompozisyonunda önemli bir yer tutar:

• Çiçek Motifi: Geometrik çiçek desenleri, zemindeki topların merkezinde dolgu motifi olarak kullanılır. Kırmızı ve uç çizgileriyle köşeli, geometrik bir estetik sunar.
• Kaşık Motifi: Merkezden dört yöne uzanan oklardan oluşan, coğrafi bölgeye özgü geometrik bir motiftir.
• El Tarak Motifi: Üçlü, beşli veya yedili çubuk formlarından oluşan, el ya da tarak şeklinde dokunan geometrik bir motiftir.
• Bereket Motifi: Bolluğu simgeleyen bu motif, meyve ve buğday/arp başaklarını tasvir eder; merkezdeki çiçek motifinin dört yönüne yerleştirilir.
• Ejder (Tabanca) Motifi: Dede Korkut masallarındaki ejderden esinlenen, güç ve zaferi simgeleyen bu motif, zeminin köşegenlerinde çengelli ve geometrik tarzda yer alır.
• Baklava Motifi: Zeminde dolgu motifi olarak, dış kenardan içe doğru baklava dilimleriyle oluşturulur.
• Göz Motifi: Merkezde dolgu motifi olarak kullanılan, yörede “göz” adıyla bilinen bir desendir.
• Koç Boynuzu Motifi: Uğur, kısmet ve kuvveti temsil eder; merkezdeki topların dış sınırlarında görülür.
• Yıldız Motifi: Geometrik süslemenin önemli bir unsuru olarak merkezde dolgu motifi şeklinde kullanılır.
• Küpe Motifi: Evlenme ve yuva kurma isteğini simgeler.
• Sekizgen İçinde Sekiz Köşeli Yıldız (Turunç) Motifi: Büyük bordürlerde sıralanan sekizgenlerin içinde sekiz köşeli yıldızlar bulunur.
• Ayak Naaşı: Kenar ve başlangıç nakışlarında kullanılan, koçboynuzu motifleri ve çengellerle süslenen bir desendir.
• S Kıvrımlı (Çapraz Su Yolu) Motifi: Genellikle bordürlerde, bazen merkezde dolgu motifi olarak kullanılır.
• Su Yolu Motifi: Küçük bordürlerde görülen, suyun akışını ve hayatı simgeleyen bir motiftir.

^{Nuzumla Yatak Halısı (Konya Ansiklopedisi)}

Üretim Süreci

Nuzumla Yatak Halısı’nın üretimi, tamamen coğrafi sınır olan Yaylacık Mahallesi’nde gerçekleşir ve bölgenin kültürel değerlerini yansıtır. Üretim süreci şu aşamalardan oluşur:

İplik Hazırlığı

Halıda kullanılan iplikler, koyun yününden elde edilir. Yapağı, kırkım sonrası yıkanır ve “eğirmeç” adı verilen kirmanlarla eğrilir. Çözgü iplikleri çift kat ve bükümlü, 3/4 Nm incelikte; atkı iplikleri ise tek kat ve 2/4 Nm inceliktedir. İlme iplikleri çift kat, 2-2,5 Nm ölçüdedir.

Boyama

Geleneksel yöntemde iplikler, bitkisel boyalarla renklendirilir. Boyama öncesi mordanlama işlemi (şap, turunç, limon kabuğu, sütleğen veya kekik kullanılarak) yapılır. Ceviz kabuğu kahverengi, kök boya otu kırmızı, ıhlamur açık kahverengi, şalba otu sarı renk için kullanılır. Günümüzde kimyasal boyalar da tercih edilmektedir.

Dokuma Tekniği

Halılar, Gördes düğümüyle dokunur. Başlangıç ve bitişte 3-21 cm uzunluğunda bez ayağı örgüsü yapılır. Saçaklar tek taraflı ve örgülüdür; kenar örgüsü, yanlardaki çözgü çiftlerine bez ayağı tekniğiyle uygulanır. Düğümleme, ilme ipliğinin çözgü çiftleri etrafında dolanmasıyla gerçekleştirilir ve hav ucu makasla kesilmez. İki sıra ilme arasına iki sıra atkı atılır.

Denetim ve Koruma

Nuzumla Yatak Halısı’nın üretimi, Seydişehir Kaymakamlığı koordinasyonunda denetlenir. Denetim, Seydişehir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, Selçuk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanlığı, NUZUMLA-DER ve bir uzman temsilciden oluşan dört kişilik bir merci tarafından yılda bir kez, şikayet üzerine veya gerektiğinde yapılır. Denetim kriterleri, malzeme uygunluğu, motif çeşitleri, dokuma tekniği ve mahreç işareti kullanımını içerir. Tescil ettiren Seydişehir Kaymakamlığı, hakların korunması için hukuki süreçleri yürütür.

Kültürel ve Coğrafi Bağ

Nuzumla Yatak Halısı, Yaylacık Mahallesi’nin tarihsel ve kültürel dokusunu yansıtan bir el sanatıdır. Selçuklu döneminden beri süregelen dokumacılık geleneği, halının özgün motifleri ve üretim teknikleriyle birleşerek bölgenin kimliğini güçlendirir. Tüm üretim aşamalarının coğrafi sınırda gerçekleşmesi, halının bölgeyle olan ün bağını korumaktadır.