Üniversitenin kuruluşuna giden süreç, 1961 yılında Samsun Eğitim Enstitüsü ve Kız İlköğretmen Okulu'nun açılmasıyla başladı. Samsun Tıp Fakültesi'nin 1973'te Hacettepe Üniversitesi'ne bağlı olarak açılmasıyla kuruluş süreci hızlanmış, nihayet 1975'te Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) teşekkül etmiştir. Adını Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a ayak bastığı "19 Mayıs 1919" tarihinden almıştır (bk. Hacettepe Üniversitesi).
Ondokuz Mayıs Üniversitesi 2022 itibariyle ana yerleşkesi Samsun Kurupelit Yerleşkesi olarak Güzel Sanatlar Yerleşkesi, Mustafa Kemal Güneşdoğdu Yerleşkesi, Bafra Yerleşkesi, Ballıca Yerleşkesi olmak üzere beş yerleşke ve on ilçede eğitim öğretim, araştırma ve geliştirme faaliyetlerini sürdürmektedir. Üniversitenin stratejik planında yer alan amaçları ve hedefleri; eğitim öğretim alanını ve araştırma geliştirme alanını güçlendirmek, bilgi transferini hızlandırmak, topluma hizmette niteliği arttırmak, paydaş iş birliğini geliştirmek ve niteliğini arttırmak, uluslararasılaşmayı geliştirmek şeklinde açıklanmıştır.
Üniversitenin araştırma politikası, "araştıran, sorgulayan, çözümleyen, girişimci, etik değerlere önem veren, sosyal sorumluluk sahibi bireyler yetiştirmek; nitelikli ve yenilikçi bilimsel araştırmalar yaparak ve paydaşlara kaliteli hizmet sunarak toplum refahını arttırma çalışmalarına katkı sağlamak" şeklinde özetlenebilir. Bu amaçla toplumsal faydaya dönüşen temel ve uygulamalı araştırmaların yapılması hedeflenmektedir.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2022 yılı itibariyle on dokuz fakülte, iki enstitü, bir konservatuvar, on iki meslek yüksekokulu, bir tıp hastanesi, bir diş hekimliği, bir veteriner hastanesi ve yirmi sekiz araştırma-uygulama merkeziyle faaliyetlerini sürdürmektedir. Yerleşme içi tesisler arasında dokuz kapalı ve yirmi dokuz açık olmak üzere toplam otuz sekiz spor kompleksi bulunmaktadır. Ayrıca yirmi dört saat açık merkez kütüphanesi, Kurupelit Yerleşkesi içinde bütün birimlere hizmet vermektedir. Bu kütüphanede basılı 180.202, dijital ise 5.371.909 kaynak bulunmaktadır. Üniversitenin amfi, sınıf, atölye, laboratuvar gibi eğitim alanları 96.062,77 m2'dir.
Öğrenci sayısı, 2022 itibariyle 51.574'tür. Uluslararası öğrenci sayısı 5186'dır. Üniversitenin, 2544'ü öğretim elemanı, 3934'ü ise idarî olmak üzere 6478 personeli vardır. Ulusal ve uluslararası hareketliliği destekleyen programlar için (Erasmus+, Mevlana, Freemover, Farabi) 300'e yakın kuruluşla iş birliği içindedir (bk. Eğitim Değişim Programları). Bünyesinde seksen üç aktif firma yer alan Ondokuz Mayıs Üniversitesi Teknoloji Transferi Ofisi (TTO), TÜBİTAK 1601 Programı Teknoloji Transfer Ofislerine Yönelik "Hazırlık, Başlangıç ve Kapasite Artırımı Sağlanması ve Uygulanması" programı kapsamında maddi destek almaya hak kazanan sekiz Teknoloji Transferi Ofisi'nden biridir.
Öğrencilerinin bilimsel, meslekî, sosyal, kültürel ve sportif etkinliklerde bulunabilmeleri amacıyla 145 topluluk bulunmaktadır. Proje kültürünün geliştirilmesi amacıyla SEM aracılığı ile ücretsiz proje hazırlama eğitimleri verilmektedir.