Türk edebiyatı araştırmaları alanında yarım asrı aşan hizmetleriyle tanınan Prof. Dr. Orhan Bilgin, hem klasik Türk edebiyatına dair akademik çalışmaları hem de yetiştirdiği öğrencilerle bilim dünyasında yer edinmiştir. Arap, Fars ve Türk edebiyatlarını bir bütün içinde değerlendiren yaklaşımıyla tanınan Bilgin, ömrünü yazma eserlerin incelenmesine, metinlerin titizlikle neşredilmesine ve kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasına adamıştır.

Çocukluk ve Aile Kökeni

Prof. Dr. Orhan Bilgin, 28 Ağustos 1941 tarihinde Rize’nin Çayeli kazasının Büyükköy beldesinde dünyaya gelmiştir. Dört erkek ve üç kız çocuğu bulunan Bilgin ailesinin altıncı çocuğu olarak doğmuş, ikizi Müzeyyen Metinoğlu olmuştur. Ailesi, Oğuzların Bayat boyuna bağlı Selmanlu kabilesinin Delihasan sülalesi içinde yer alan Saloğulları kolundandır. Babası maliye tahsildarı Mustafa Bey, annesi ise Soğuksu mahallesinden Şehit Mehmet’in kızı Asiye Hanım’dır. Dedesi Arif Onbaşı Yemen İsyanı sırasında cephede vefat etmiş, annesinin babası 1916 yılında Ruslarla yapılan çatışmalarda şehit düşmüştür. Bilgin, çocukluk döneminde babaannesi Ayşe Hanım’ın terbiyesinin kişiliğinin şekillenmesinde büyük rol oynadığını ifade etmiştir.

Eğitim Hayatı

Orhan Bilgin, ilkokula 1948 yılında Karşıköy’de başlamış ve 1953 yılında mezun olmuştur. Ardından bir yıl köy camiinde İba Hoca’nın nezaretinde dini eğitim görmüş, 1954 yılında kaydolduğu Çayeli Ortaokulu’ndan 1957 yılında mezun olmuştur. Lise öğrenimini İstanbul Beyoğlu Atatürk Erkek Lisesi’nde tamamlamış ve 1961 yılında yükseköğrenim hayatına adım atmıştır. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap-Fars Filolojisi Bölümü’nün sınavlarını birincilikle kazanarak Arap-Fars filolojisi eğitimi almaya başlamıştır. Burada aynı zamanda Türkoloji bölümünden sertifika almış ve 1965 yılında lisans eğitimini tamamlamıştır.

Yurt Dışı Eğitim Dönemi

Bilgin, mezuniyetinin ardından Maarif Bakanlığı tarafından açılan burs sınavını kazanarak 1966 yılında İran’a gitmiştir. Tahran Üniversitesi’nde Fars dili ve edebiyatı üzerine araştırmalar yapmış, bu süreçte Farsça bilgisi ve edebiyat birikimini derinleştirmiştir. 1967 yılında İngiltere’ye geçerek Londra’da dokuz ay süren dil eğitimini tamamlamış ve ardından Oxford Üniversitesi’nde yüksek lisans ile doktora programlarına kabul edilmiştir. 1968-1969 yılları arasında master eğitimini bitirmiş, doktora çalışmalarına başlamıştır. Ancak 1971 yılında Milli Savunma Bakanlığı tarafından askerliğe çağrıldığı için Türkiye’ye dönmek zorunda kalmış, 1973-1974 yılları arasında yedek subay olarak askerlik görevini yerine getirmiştir.

Akademik Kariyerin Başlangıcı

1978 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde doktoraya başlamış, “Nizârî-i Kuhistânî: Hayatı, Eserleri ve Kasideleriyle Sefernâmesi’nin Edisyon Kritiği” adlı tezini 1980 yılında tamamlayarak doktor unvanını almıştır. Aynı yıl Belma Bahar Hanım ile evlenmiş, 1981 yılında oğlu Korkutalp ve 1985 yılında kızı Elif dünyaya gelmiştir. 1980 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümüne öğretim görevlisi olarak atanmış ve böylece akademik hayata adım atmıştır. 1983 yılında Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne geçerek burada uzun yıllar görev yapmıştır.

Akademik Yükseliş ve Görevleri

1986 yılında doçent, 1992 yılında profesör unvanını alan Orhan Bilgin, 1994-2007 yılları arasında Marmara Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanlığı görevini yürütmüştür. 2007-2008 yıllarında Kırgızistan Manas Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde misafir öğretim üyesi olarak bulunmuş ve aynı bölümün başkanlığını üstlenmiştir. 2008 yılında yaş haddinden emekli olmasına rağmen Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde yüksek lisans ve doktora dersleri vermeyi sürdürmüştür. 2010 yılında İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne profesör olarak atanmış ve bölüm başkanlığı görevini üstlenmiştir.

Akademik Çalışmaları ve Bilimsel Katkıları

Prof. Dr. Orhan Bilgin, Arapça, Farsça ve İngilizce dillerine hâkim bir araştırmacı olarak klasik Türk edebiyatı, İran edebiyatı ve el yazmaları üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmıştır. “Nizârî-i Kuhistânî” üzerine hazırladığı doktora teziyle bilim dünyasında dikkat çekmiş, daha sonra “Şeyh Eşref b. Ahmed’in Fütüvvetnâme’si”, “Merzifonlu İki Şair: Eyüp Sabri – Hıfzî”, “Mustafa Müdâmî: Divançe ve Menâkıbnâme-i Emir Sultan” gibi eserleri yayımlamıştır. Ayrıca İslam Ansiklopedisi ve TDV İslam Ansiklopedisi için kaleme aldığı 20’den fazla madde arasında “Yazma”, “Ferâğ Kaydı”, “Fevâid Kaydı”, “Temellük ve Tesâhüb Kaydı”, “Câm-ı Cem” ve “Fahreddîn-i Irâkî” başlıkları özellikle önem taşımaktadır.

El yazmaları konusundaki uzmanlığı sayesinde Türkiye’nin çeşitli kütüphanelerinde kataloglama ve fişleme çalışmalarına katılmış, Al-Furqan Vakfı’nın “World Survey of Islamic Manuscripts” adlı uluslararası projesinin Türkiye bölümünü hazırlamıştır. Ayrıca Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu çalışmalarında da görev almıştır.

Hocalığı ve Öğrencileri

Orhan Bilgin, akademik titizliği, derslerdeki sohbet tarzı ve mukabele yöntemiyle tanınmıştır. Öğrencilerine yalnızca bilgi değil, aynı zamanda bir kültür ve ahlak anlayışı aktarmıştır. “Hocaların hocası” olarak anılan Bilgin, Marmara Üniversitesi’nde yönettiği çok sayıda doktora teziyle klasik Türk edebiyatı alanında yeni araştırmacılar yetiştirmiştir. Doktora öğrencileri arasında Güler Doğan, Gülşah Taşkın, Arzu Atik, Murat Ali Karavelioğlu, Üzeyir Aslan, Hüseyin Akkaya ve Nihat Öztoprak gibi isimler bulunmaktadır.

Derslerinde yazma eserlerin önemini vurgulamış, metin okumalarında mukabele usulünü benimsemiştir. Öğrencileriyle birebir çalışmayı tercih etmiş, metinleri satır satır kontrol etmiştir. Çalışma yöntemi ve ilmî disiplini, onun öğrencileri tarafından örnek alınan bir hoca kimliğine sahip olmasını sağlamıştır.

Bilimsel Görüşleri ve Kişiliği

Orhan Bilgin, klasik metinlerin günümüz araştırmalarında yeniden değerlendirilmesi gerektiğini savunmuş, bu metinlerin Türk kültür tarihindeki yerine dikkat çekmiştir. Türk, Arap ve Fars edebiyatlarının birbirini besleyen yapısını vurgulamış, mukayeseli edebiyat anlayışını benimsemiştir. Sohbetlerinde ve derslerinde Ahmed-i Yesevî, Fuzûlî, Mevlânâ, Yahya Kemal ve Ali Şir Nevâî gibi isimlerden sıkça örnekler vermiştir.

Meslektaşları tarafından kalender, zarif, misafirperver ve mütevazı bir kişiliğe sahip olduğu belirtilmiştir. Cömertliği, tevazusu, hatıralarını öğrencileriyle paylaşma isteği ve bilgi aktarımındaki açıklığıyla tanınmıştır. Türk kültürü, tarihi, coğrafyası ve mimarisi konularında derin bilgiye sahip olan Bilgin, bu birikimini hem akademik çalışmalarda hem de derslerinde aktarmıştır.

Akademik Mirası

Prof. Dr. Orhan Bilgin’in ilmî birikimi yalnızca eserleriyle değil, yetiştirdiği öğrenciler aracılığıyla da kalıcılık kazanmıştır. 50 yılı aşkın akademik yaşamında klasik Türk edebiyatı, yazma eser bilimi ve mukayeseli edebiyat alanlarında önemli katkılar sağlamıştır.

Marmara Üniversitesi ve 29 Mayıs Üniversitesi çevresinde şekillenen bu ilmî miras, onun adını Türkoloji dünyasında saygıyla anılan bir bilim insanı hâline getirmiştir.

Çalışmaları

Yönetilen Tezler

Doktora

1. Doğan Güler, (2010). Edirneli Nazmî Dîvânı (transkripsiyonlu metin-inceleme), Marmara Üniversitesi.
2. Taşkın Gülşah, (2009). Çorlulu Zarifî Divan’ı: İnceleme-edisyon kritikli metin, Marmara Üniversitesi.
3. Atik Arzu, (2009). Celilî’nin Leyla ve Mecnun’u ve Nizami’nin Leyla ve Mecnun’u ile karşılaştırma, Marmara Üniversitesi.
4. Karavelioğlu Murat Ali, (2005). On altıncı yüzyıl şairlerinden Prizrenli Şem’i’nin Divanı’nın edisyon kritiği ve incelenmesi, Marmara Üniversitesi.
5. Aslan Üzeyir, (2005). XVII. yüzyıl Türk klasik şairlerinden Nehci Mustafa Dede [1616-1680?], hayatı, eserleri, edebi kişiliği, tenkitli metinler: Divan, Tuhfetu’s-Salikin ve Hediyyetu’l-Müteressidin, Marmara Üniversitesi.
6. Zülfe Ömer, (2004). Yakînî [ö.1568]: Dîvân: Yakînî tenkitli metin tetkik dizin, Marmara Üniversitesi.
7. Harmancı M. Esat, (2003). Manisalı Cami’i Muhabbet-nâme (Vamık u ’Azra) inceleme-metin-nesre çeviri (2 cilt), Marmara Üniversitesi.
8. Gençtürk Demircioğlu Tülay, (2002). Cemilî Divanı (inceleme-metin-sözlük) (2 cilt), Marmara Üniversitesi.
9. Seyhan Köksal, (2002). Livâyî Divanı (metin-inceleme), Marmara Üniversitesi.
10. Büyükkarcı Yılmaz Fatma, (2001). Za’ifî’nin manzum Gülistan tercümesi: Kitab-ı Nigaristan-ı Şehristan-ı Dırahistan-ı Sebzistan (2 cilt), Marmara Üniversitesi.
11. Seyhan Nezihe, (2000). Mehdî Divanı (inceleme-transkripsiyonlu metin) (2 cilt), Marmara Üniversitesi.
12. Akkaya Hüseyin, (1994). Nevres-i Kadim ve Türkçe Divanı, Marmara Üniversitesi.
13. Kaçar Burhan, (1994). Gevherî Divanı metin tahlili, Marmara Üniversitesi.
14. Öztoprak Nihat, (1993). Klasik Türk Edebiyatı’nda manzum yüz hadisler, Marmara Üniversitesi.

Yüksek Lisans Tezleri

1. Çimen Sema, (2010). 15. yüzyıla ait anonim bir Mi’rac-nâme (transkripsiyonlu metin), Marmara Üniversitesi.
2. Doğan Ramadan, (2005). Ahmedi-i Amidi’nin Yusuf u Züleyhası (metin ve inceleme), Marmara Üniversitesi.
3. Cansever Sıddık, (2005). Egribozlu Mehmed Emin Sırrî hayatı, eserleri, Dîvânının edisyon kritik metin ve değerlendirmesi, Marmara Üniversitesi.
4. Baş Çetinkol Fatma, (2004). Pervane Beg Nazire Mecmuası Mecmuatü’n-Nezair, Marmara Üniversitesi.
5. Başer Tuğba, (2004). Pervane Beg Nazire Mecmuası (557a-580b), Marmara Üniversitesi.
6. Parmaksız Esra Güzide, (2004). Pervâne Beg Nazire Mecmuası (transkriptli, edisyon kritikli metin), Marmara Üniversitesi.
7. Tan Ayşe, (2003). Şeyh Eşref bin Ahmed’in Hayret-nâme ve Müncat-nâme adlı eserlerinin edisyon kritiği ve incelemesi, Marmara Üniversitesi.
8. Demir Esra, (2003). Şeyh Eşref Bin Ahmed’in İbret-nâme isimli mesnevisi (edisyon kritik, inceleme, metin), Marmara Üniversitesi.
9. Engin Ahsen, (2002). Mehmet Talib-i Üsküdari’nin Divançesi’nin edisyon kritiği, Marmara Üniversitesi.
10. Güneş Özlem, (2001). Ma’zeret-nâme (Şeyh Eşref b. Ahmed), Marmara Üniversitesi.
11. Pehlivan Elif, (2001). Şeyh Eşref b. Ahmed’in Nasihat-nâme’si, Marmara Üniversitesi.
12. Akaryalı M. Sami, (2000). Şakir Ahmed Paşa (Ravz-ı Verd) edisyon-kritik ve birinci bölümün günümüz Türkçesine çevrimi, Marmara Üniversitesi.
13. Yasan Naime, (1998). Risale-i Bedriyye Mazlumizade Mustafa Efendi, Marmara Üniversitesi.
14. Tanrıverdi Fatma, (1998). Elest-nâme, Marmara Üniversitesi.
15. Bıyık Melek, (1996). Abdülbaki Nasır Dede Divanı giriş-metin indeks, Marmara Üniversitesi.
16. Ceyhan Adem, (1990). Enis Receb Dede (?-1733) hayatı, edebi şahsiyeti ve eserleri: Divanı, Marmara Üniversitesi.

Ulusal Hakemli Dergilerde Yayımlanan Makaleler

1. Bilgin Orhan (1993). Şeyhî hakkında yeni bilgiler. MÜFEF Türklük Araştırmaları Dergisi (7), 123–129.
2. Bilgin Orhan (1990). Aşkî Mustafa Efendi ve Aşk-nâmesi. MÜFEF Türklük Araştırmaları Dergisi (5), 221–222.

Uluslararası Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında (Proceedings) Basılan Bildiriler

Tam Metin Bildiri

1. Bilgin Orhan. Ahmed-i Yesevî’nin devlet anlayışı. Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, 45–47.
2. Bilgin Orhan. Devlet adamı Ahmed-i Yesevî. Ahmed Yesevî Sempozyumu.

Ulusal Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında Basılan Bildiriler

Tam Metin Bildiri

1. Bilgin Orhan. Fuzûlî’nin Farsçaya gösterdiği rağbetin sebepleri. 500. yılında Fuzûlî Sempozyumu.
2. Bilgin Orhan. Mevlânâ’nın insana bakışı. Mevlânâ Sempozyumu.
3. Bilgin Orhan. Türk edebiyatında rahşiyeler. Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık Sempozyumu.
4. Bilgin Orhan. Fuzûlî’nin Farsçaya hakimiyeti. Fuzûlî Sempozyumu.
5. Bilgin Orhan. Yahya Kemal’in İran Edebiyatına duyduğu alakanın düşündürdükleri. Doğumunun 100. Yılında Yahya Kemal Beyatlı.

Yazılan Uluslararası Kitaplar veya Kitaplarda Bölümler

Bilimsel Kitap

1. World Survey of Islamic Manuscripts — Bölüm: Islamic Manuscripts in Turkey (1992). Bilgin Orhan. Editör: Roper, Geoffrey.

Yazılan Ulusal Kitaplar veya Kitaplarda Bölümler

Bilimsel Kitaplar

1. Nihad M. Çetin’e Armağan. Bölüm: Aşkî Mustafa Efendi ve Mi’râc-nâmesi (1999). Bilgin Orhan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
2. Müdâmî, Divançe ve Menâkıbnâme-i Emir Sultan (1995). Bilgin Orhan. Türkçe.
3. Şeyh Ahmed b. Eşref: Fütüvvetnâme (1992). Bilgin Orhan. Türkçe.
4. Merzifonlu İki Şair: Eyüp Sabrî–Hıfzî (1992). Bilgin Orhan. Enderun Kitabevi.
5. Merzifonlu Dedezâde Hilmî, Külliyat (1984). Bilgin Orhan. Türkçe.

Ansiklopedi Maddeleri

1. Yazma. TDV İslam Ansiklopedisi c.43 (2013).
2. Matlau’s-Sa‘deyn. TDV İslam Ansiklopedisi c.28 (2003).
3. Kesrevî Seyyid Ahmed. TDV İslam Ansiklopedisi c.25 (2002).
4. Gerdizî. TDV İslam Ansiklopedisi c.4 (1996).
5. Fevâid Kaydı. TDV İslam Ansiklopedisi c.11 (1995).
6. Fahreddin-i Irâkî. TDV İslam Ansiklopedisi c.11 (1995).
7. Ferâğ Kaydı. TDV İslam Ansiklopedisi c.11 (1995).
8. Ebü’l-Müeyyed-i Belhî. TDV İslam Ansiklopedisi c.10 (1994).
9. Esedî-i Tûsî. TDV İslam Ansiklopedisi c.11 (1994).
10. Cüneyd-i Şîrâzî. TDV İslam Ansiklopedisi c.8 (1993).
11. Cüveynî Ata Melik. TDV İslam Ansiklopedisi c.8 (1993).
12. Câm-ı Cem. TDV İslam Ansiklopedisi c.7 (1993).
13. Boyle, John A. TDV İslam Ansiklopedisi c.6 (1992).
14. Bediüzzaman Fürûzanfer. TDV İslam Ansiklopedisi c.5 (1992).
15. Ayın-nâme. TDV İslam Ansiklopedisi c.4 (1991).
16. Assâr-ı Tebrizî. TDV İslam Ansiklopedisi c.3 (1991).
17. Ali İbrahim Han. TDV İslam Ansiklopedisi c.2 (1989).
18. Ahlak-ı Mansurî. TDV İslam Ansiklopedisi c.2 (1989).
19. Aga Büzürg-i Tahranî. TDV İslam Ansiklopedisi c.1 (1988).
20. Abdurrezzak es-Semerkandî. TDV İslam Ansiklopedisi c.1 (1988).
21. Yağmâ-yı Candâkî. İslam Ansiklopedisi (MEB) c.XV (1984).
22. Zurhâne. İslam Ansiklopedisi (MEB) c.XV (1983).