Özkonak Yeraltı Şehri, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde, Nevşehir iline bağlı Avanos ilçesinin 14 kilometre kuzeyindeki Özkonak Kasabası'nda yer alan yapıdır. Yapı, İdiş Dağı’nın kuzey yamaçlarında, volkanik granit bünyeli tüf tabakalarının oldukça kalın olduğu bir bölgede inşa edilmiştir. Tüf kayaların oyulmaya elverişli, havayla temasında sertleşen, sıcaklık ve nem dengesi açısından elverişli yapısı, bu tür yerleşimlerin oluşumuna olanak sağlamıştır.

^{Özkonak Yeraltı Şehri (T.C. Nevşehir Valiliği)}

Tarihçe

Özkonak Yeraltı Şehri'nin kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, M.Ö. 400’lü yıllarda yapıldığı tahmin edilmektedir. Arkeolojik değerlendirmelere göre, bu bölge Geç Hitit döneminde Kabal olarak adlandırılan 24 beylikli bir federasyonun parçası olan yerel prensliklerin yerleşim alanıydı. Daha sonra sırasıyla Pers, Helenistik ve Roma dönemlerinde farklı egemenlikler altında kalmıştır. Helenistik dönemde bölgede 3000 kişilik bir Zeus mabedinin varlığından söz edilmektedir. Roma döneminden sonra Bizans egemenliği sırasında, Arap akınlarından kaçan ilk Hristiyan toplulukların Aziz Basil önderliğinde bölgeye yerleştiği ve kayaları oyarak kendi şehirlerini kurdukları bilinmektedir.

Mimari Özellikler ve Yapı Elemanları

Yeraltı şehri dört katlı olup katlar arasındaki geçiş tünellerle sağlanmaktadır. Şehrin büyük bir kısmı henüz temizlenmemiştir. Şehrin giriş kısmı sonradan kesme taşla yapılmış kapı ve merdivenlerle düzenlenmiştir. Girişin hemen ardından bir ahır, devamında ise salonlar, mutfaklar, depolama alanları, şırahaneler, havalandırma bacaları, su kuyuları ve erzak odaları gibi çeşitli işlevsel mekânlar bulunmaktadır.

Yerleşim birimleri apartman düzenindedir ve mekânlar dar koridorlarla birbirine bağlanmaktadır. Özkonak Yeraltı Şehri’ne özgü bir özellik olarak, katlar arasında iletişim sağlamak amacıyla yapılmış çok dar ve uzun delikler dikkat çekicidir. Bu delikler hem haberleşme aracı hem de havalandırma sistemi olarak kullanılmıştır.

^{Özkonak Yeraltı Şehri (T.C. Nevşehir Valiliği)}

Savunma Sistemi

Yeraltı şehrinde kullanılan savunma sistemleri, bölgedeki diğer yeraltı şehirlerine kıyasla daha gelişmiş özellikler göstermektedir. Giriş ve koridorlar sürgü taşları ile kapatılmış olup bu taşların üzerinde düşmana ok veya mızrak atmak ya da dışarıyı gözlemlemek amacıyla kullanılmış delikler yer almaktadır. Ayrıca, düşmana kızgın yağ dökmek için tasarlanmış özel oyuklar da bulunmaktadır. Bu tür yoğun savunma önlemleri, Özkonak Yeraltı Şehri’ni bölgedeki diğer benzer yapılar arasında özgün kılmaktadır.

Fonksiyonel Alanlar

Yeraltı şehrinde yaşamsal ihtiyaçlara cevap veren pek çok alan yer almaktadır. Özellikle dikkat çeken şaraphaneler, üzüm ezme tekneleri ve üzüm suyunun toplandığı teknelerle donatılmıştır. Ayrıca depo alanları, sarnıçlar ve yaşam alanları gibi bölümler, uzun süreli barınma amacıyla tasarlanmıştır. Şehrin en alt katında ise dar bir koridorla ulaşılan ve hapishane olarak kullanıldığı düşünülen bir alan bulunmaktadır.