Pasaport, bir devlet tarafından kendi vatandaşlarına veya belirli durumlarda yabancılara verilen, yurt dışına çıkış ve giriş yapmalarını sağlayan resmi bir seyahat belgesidir. Pasaport, sahibinin kimliğini ve vatandaşlığını kanıtlayan bilgileri içerir ve uluslararası seyahatlerde giriş-çıkış işlemlerinde kullanılır.

^{Türkiye Cumhuriyeti Pasaportları}

Köken

"Pasaport" kelimesinin kökeni, Orta Çağ'da bazı İtalyan şehir devletlerinde kullanılan passa porto ("limanı geçmek") veya passa porte ("kapıyı geçmek") terimlerinden gelmektedir. Bu belgeler, limanlardan veya şehir kapılarından geçişi kontrol etmek amacıyla düzenlenmiştir. Modern anlamda pasaportların devletler tarafından yaygın şekilde kullanılması, ulusal kimliğin ve sınır güvenliğinin önem kazandığı 19. ve 20. yüzyıllarda gerçekleşmiştir.

Tarihsel Gelişim

Erken Örnekler ve Tarihsel Kullanım

Pasaport benzeri belgeler, tarih boyunca farklı devletler ve imparatorluklar tarafından kullanılmıştır:

MÖ 450: Eski Ahit'te, Nehemya'nın Kral Artakserkses’ten aldığı bir geçiş belgesi pasaportun erken bir örneği olarak gösterilir.
MÖ 3. yüzyıl: Hintli devlet adamı Kautilya'nın Arthashastra adlı eserinde giriş ve çıkış izin belgelerinden bahsedilmektedir.
Çin Han Hanedanı (MÖ 202 – MS 220): Pasaport benzeri belgeler, vatandaşların farklı bölgelerde seyahat etmelerini düzenleyen kurallar çerçevesinde kullanılmıştır.
12. yüzyıl: İslam dünyasında bara’a adı verilen vergi makbuzları, belirli bir bölge içinde seyahat etmeyi mümkün kılan bir belge olarak işlev görmüştür.
Orta Çağ Avrupa’sı: İngiliz Kralı V. Henry, 1414'te modern anlamda bir pasaportun ilk versiyonlarını tanıtan uygulamalar geliştirmiştir.

Modern Pasaportların Ortaya Çıkışı

19. yüzyıl: Avrupa’da demiryollarının yaygınlaşması ve sınır geçişlerinin kolaylaşması nedeniyle birçok ülkede pasaport uygulamaları gevşetilmiş veya kaldırılmıştır.
I. Dünya Savaşı (1914-1918): Güvenlik ve göç kontrolü nedeniyle pasaport zorunluluğu birçok ülkede geri getirilmiştir.
1920: Milletler Cemiyeti tarafından Paris Pasaport Konferansı düzenlenmiş ve uluslararası standartlarda pasaport uygulamaları başlatılmıştır.
1980: Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), makineler tarafından okunabilen pasaport standartlarını belirlemiştir.
1998 sonrası: Birçok ülke, sahteciliği önlemek ve güvenliği artırmak için biyometrik pasaportlara geçiş yapmıştır.

Pasaport Çeşitleri

Pasaport türleri ülkeden ülkeye değişse de genel olarak aşağıdaki kategorilere ayrılmaktadır:

1. Umuma Mahsus Pasaport (Bordo Pasaport)

Standart vatandaş pasaportu olup herhangi bir devlet görevi olmayan bireyler için düzenlenir.
Genellikle 6 ay ile 10 yıl arasında geçerliliğe sahiptir.
Vize gereklilikleri ülkelere göre değişir.

2. Hususi Pasaport (Yeşil Pasaport)

Türkiye’de belirli kamu görevlileri, emekliler ve bazı kamu kurumlarının çalışanlarına verilir.
Vizesiz giriş imkânı sunan ülkelerin sayısı daha fazladır.

3. Hizmet Pasaportu (Gri Pasaport)

Devlet adına yurt dışına görevle giden memurlara, belediye ve kamu kuruluşlarındaki belirli görevlilere verilir.
Çoğunlukla vize muafiyetine sahip olsa da ülkelere göre farklılık gösterir.

4. Diplomatik Pasaport (Kırmızı Pasaport)

Devlet yetkililerine, diplomatlara ve belirli üst düzey yöneticilere verilen pasaporttur.
Uluslararası diplomatik dokunulmazlık sağlayabilir.

5. Yabancılara Mahsus Pasaport

Vatansız veya vatandaşlığı belirsiz olan kişilere verilir.
Seyahat hakkı sağlamak amacıyla düzenlenir.

6. Geçici Pasaport ve Acil Durum Seyahat Belgeleri

Kaybolan veya çalınan pasaportların yerine, geçici süreyle verilen belgeler bu kategoriye girer.
Bir kişinin acil durumda ülkesine dönüşünü sağlamak için verilir.

Pasaportların İçeriği ve Teknolojik Gelişmeler

Modern pasaportlar aşağıdaki bilgileri içerir:

Sahibinin tam adı
Doğum tarihi ve yeri
Vatandaşlık bilgileri
Pasaport numarası
Fotoğraf ve imza
Çıkış ve giriş damgaları için ayrılmış sayfalar

Günümüzde birçok ülke, sahteciliği önlemek ve güvenliği artırmak için biyometrik pasaportlar kullanmaktadır. Bu pasaportlarda, sahibinin parmak izi, yüz tanıma verileri ve dijital imzası yer alan bir mikroçip bulunmaktadır.

Pasaportların Yasal Dayanağı ve Kullanımı

Pasaportlar, bir ülkenin yürütme organı tarafından düzenlenen ve genellikle İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı tarafından denetlenen belgelerdir.

Türkiye’de Pasaport Kanunu (5682 Sayılı Kanun), pasaport türleri ve kurallarını belirler.
Uluslararası Hukuk: Pasaportlar, uluslararası anlaşmalar çerçevesinde seyahat belgesi olarak kabul edilir.

Pasaport