Plüton, 1930 yılında keşfedildiğinde, Güneş Sistemi’nin dokuzuncu gezegeni olarak büyük bir heyecanla kabul edildi. Küçük boyutlarına rağmen yaklaşık 76 yıl boyunca okul kitaplarında, bilimsel çalışmalarda ve halkın zihninde bir “gezegen” olarak yer aldı. Ancak 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), Plüton’un statüsünü kökten değiştirecek bir karar aldı: Plüton artık bir gezegen değil, “cüce gezegen”di.

Peki bu karar neden alındı? Ne değişmişti?

O döneme kadar genel kabul gören gezegen tanımı oldukça belirsizdi. Gezegenler, genellikle kendi yörüngelerinde dönen, belirli bir kütleye sahip ve yıldız etrafında dolanan cisimler olarak tanımlanıyordu. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren, Güneş Sistemi’nin Kuiper Kuşağı’nda Plüton benzeri birçok gök cismi keşfedilmeye başlandı.

Özellikle 2005 yılında Eris adı verilen, Plüton’dan bile daha büyük bir cüce gezegenin bulunması, mevcut tanımın yetersizliğini gözler önüne serdi. Eğer Plüton gezegense, Eris de gezegen olmalıydı. Ama bu durumda, onlarca hatta yüzlerce küçük gökcismi de gezegen sınıfına mı girecekti?

Bu karmaşayı çözmek için IAU, 2006’da Prag’da düzenlenen genel kurulda gezegen tanımını netleştirdi. Yeni tanıma göre bir gök cisminin “gezegen” olarak kabul edilebilmesi için üç şartı sağlaması gerekiyordu.

Bir Gökcisminin Gezegen Sayılabilmesi İçin Üç Şart

Gökcisminin gezegen sayılabilmesi için üç şartı taşıması gerekiyordu:

1. Güneş etrafında dönmelidir,

^{Güneş Sistemi (pixabay)}

2. Kendi kütle çekim vesilesi ile yuvarlak bir şekil alacak kadar büyük olmalıdır,

^{Plüton (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

3. Yörüngesinin çevresini diğer cisimlerden temizlemiş olmalıdır.

^{Merkür Örneği (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Plüton’un Temel Özellikleri

Plüton, Güneş etrafında bir yörüngede dolanır ve başka bir gök cisminin uydusu değildir. Ayrıca kütle çekimi, şeklinin küresel olmasını sağlamaya yetecek kadar büyüktür. Bu özellikler, Plüton'un klasik gezegen tanımındaki iki temel kriteri karşıladığını göstermektedir.

Yörüngesel Hakimiyet Eksikliği

Plüton, Güneş Sistemi’nin dış bölgelerinde, Kuiper Kuşağı adı verilen donmuş gökcisimleriyle dolu bir bölgede yer alır. Kuiper Kuşağı, asteroid kuşağının bir benzeri ama çok daha büyük ve çoğunlukla buzlu cisimlerden oluşur. Plüton’un yakın çevresinde:

• Beş uydusu vardır: Charon (en büyüğü), Nix, Hydra, Kerberos ve Styx.
• Yörüngesi eğik ve eliptiktir, bazen Neptün’ün yörüngesinden bile daha içeriye girer.
• Komşuları: Eris, Makemake, Haumea gibi diğer cüce gezegenler de Kuiper Kuşağı’nda yer alır.

^{Plüton’un yakın çevresi (Fotoğraf, Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Bu nedenle Plüton’un gezegen olarak kabul edilmemesinin temel nedeni, yörüngesi etrafındaki diğer gök cisimlerini kendi kütle çekimiyle temizleyememesidir. Bu durum, onun "yörüngesel hakimiyet" şartını yerine getiremediğini ortaya koyar. Sonuç olarak Plüton, gezegen olarak değil, cüce gezegen olarak sınıflandırılmıştır.