Polonyum, periyodik tablonun 84. sırasında yer alan, son derece radyoaktif bir metaloit elementtir. 1898 yılında Marie ve Pierre Curie tarafından keşfedilmiş olup adını Marie Curie'nin anavatanı Polonya'dan alır. Yoğun alfa parçacığı kaynağı olmasıyla bilinen polonyum, hem nadir bulunan hem de işlenmesi son derece tehlikeli olan bir maddedir.

Sınıflandırma ve Temel Özellikler

Polonyum (Po), periyodik tablonun 6. periyodunda, 16. grupta (kalkojenler grubu) yer alır. Elektron dizilimi [Xe] 4f¹⁴5d¹⁰6s²6p⁴ şeklindedir. Kimyasal özellikleri bakımından kendisinden önceki tellür ve bizmut elementlerine benzerlik gösterir. Bir metaloit olarak sınıflandırılır, yani hem metallerin hem de ametallerin bazı özelliklerini taşır. Oda sıcaklığında katı halde bulunan polonyum, gümüşi bir renge sahiptir. Yoğunluğu yaklaşık 9,20 g/cm³'tür.

Keşfi

Polonyum, 1898 yılında Paris'te, Polonyalı-Fransız bilim insanı Marie Curie ve eşi Pierre Curie tarafından keşfedilmiştir. Curie'ler, uranyum cevheri olan uraninitin (pekblend), içerdiği uranyum miktarından beklenenden çok daha radyoaktif olduğunu fark ettiler. Bu durum, cevherin içinde uranyumdan daha radyoaktif olan, henüz bilinmeyen bir veya daha fazla elementin bulunması gerektiği sonucuna varmalarını sağladı. Aylarca süren zahmetli kimyasal ayrıştırma işlemleri sonucunda, bizmut ile benzer kimyasal özellikler gösteren yeni ve oldukça radyoaktif bir element izole etmeyi başardılar. Bu, radyoaktivite olgusunun bir atomik özellik olduğunun kanıtlandığı ve radyoaktiviteye dayalı olarak keşfedilen ilk elementtir.

^{Polonyum (Yapay Zeka ile Üretilmiştir.)}

Etimoloji

Marie Curie, keşfettiği bu yeni elemente, o dönemde Rusya, Prusya ve Avusturya'nın işgali altında bulunan ve bağımsız bir devlet olmayan anavatanı Polonya'nın (Latince: Polonia) onuruna "polonium" adını vermiştir. Curie'nin bu ismi seçerek Polonya'nın bağımsızlık mücadelesine uluslararası dikkat çekmeyi umduğu düşünülmektedir.

Doğada Bulunuşu

Polonyum, yerkabuğunda son derece nadir bulunan bir elementtir. Serbest halde bulunmaz; uranyum ve toryumun doğal radyoaktif bozunma zincirlerinde çok kısa ömürlü bir ara ürün olarak sürekli oluşur ve hemen bozunur. Örneğin, en yaygın izotopu olan polonyum-210, uranyum-238'in bozunma zincirinde yer alan radon-222'nin bir bozunma ürünüdür. Bu nedenle, uranyum içeren tüm minerallerde eser miktarda bulunur. Bir ton uranyum cevherinde yaklaşık 100 mikrogram polonyum bulunduğu tahmin edilmektedir. Ticari ve araştırma amaçlı kullanılan polonyum, genellikle nükleer reaktörlerde bizmut-209 izotopunun nötron bombardımanına tutulmasıyla yapay olarak üretilir.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Polonyumun fiziksel ve kimyasal özellikleri, onun yoğun radyoaktivitesiyle derinden ilişkilidir. Gümüşi renkte bir metaloit olup, iki farklı metalik allotropik formu (alfa ve beta) bulunmaktadır; alfa formu düşük sıcaklıklarda, beta formu ise daha yüksek sıcaklıklarda kararlıdır. Erime noktası 254 °C, kaynama noktası ise 962 °C'dir. Atom yarıçapı yaklaşık 197 pm, elektronegatiflik değeri ise 2,0'dır. Elektron ilgisi 183,3 kj/mol olarak belirtilmiştir. Polonyum, kolayca buharlaşır; düşük sıcaklıklarda bile (örneğin, 55 °C'de) hazneden havaya geçebilir.

Yoğun alfa ışıması nedeniyle, küçük bir polonyum numunesi bile gözle görülür şekilde mavimsi bir ışıkla parlar ve kendini ısıtır; bir gram polonyum-210 yaklaşık 140 watt güç üreterek 500 °C'nin üzerine kadar ısınabilir. Kimyasal olarak asitlerde kolayca çözünür, ancak suyla reaksiyonu hakkında bilgiler sınırlıdır. Bileşiklerinde genellikle -2, +2, +4 ve +6 oksidasyon durumlarını alır.

İzotopları

Polonyumun bilinen kararlı bir izotopu yoktur; tüm izotopları radyoaktiftir ve bilinen yaklaşık 42 izotopu vardır.

• ²⁰⁹Po (Polonyum-209): Yarı ömrü yaklaşık 125 yıl olan bu izotop, bilinen en uzun ömürlü polonyum izotopudur. Ancak doğada bulunmaz ve yapay olarak üretilir.
• ²¹⁰Po (Polonyum-210): Yarı ömrü 138,376 gündür. En yaygın ve en çok bilinen polonyum izotopudur. Curie'lerin keşfettiği izotoptur. Yoğun alfa ışıması yapar.

Kullanım Alanları

Polonyumun yoğun radyoaktivitesi ve nadirliği nedeniyle uygulamaları sınırlıdır, ancak bazı özel alanlarda kullanılır:

• Alfa Parçacığı Kaynağı: Polonyum-210, neredeyse saf bir alfa parçacığı kaynağıdır (çok az gama radyasyonu yayar). Bu nedenle, paslanmaz çelik diskler üzerine ince bir film şeklinde kaplanarak, endüstride ve laboratuvarlarda alfa parçacığı kaynağı olarak kullanılır. Bu kaynaklar, örneğin fotoğraf filmleri veya tekstil fabrikalarındaki rulolar gibi yüzeylerde statik elektriği gidermek için kullanılan antistatik aygıtlarda ve bilimsel araştırmalarda kullanılır.

• Nötron Kaynağı: Berilyum gibi hafif elementlerle karıştırıldığında veya alaşım haline getirildiğinde, polonyumdan yayılan alfa parçacıkları berilyumla etkileşerek nötron salınımına neden olur. Bu tür polonyum-berilyum (Po-Be) kaynakları, taşınabilir nötron kaynakları olarak nükleer reaktörleri başlatmak, petrol kuyusu analizleri yapmak veya bazı endüstriyel cihazları test etmek için kullanılmıştır.

• Radyoizotop Termoelektrik Jeneratörler (RTG): Geçmişte, uzay araçları (örneğin, Sovyetler Birliği'nin Lunokhod ay araçları) için kompakt bir ısı ve güç kaynağı olarak kullanılmıştır. Yoğun alfa bozunmasının ürettiği ısı, termoelektrik jeneratörlerle elektriğe dönüştürülür. Kısa yarı ömrü nedeniyle uzun vadeli görevler için ideal değildir.

Biyolojik Rolü ve Önlemler

Polonyumun bilinen bir biyolojik rolü yoktur ve son derece toksik ve tehlikeli bir maddedir. Zehirliliği öncelikle yoğun radyoaktivitesinden kaynaklanır. Özellikle polonyum-210, ağırlık bazında bilinen en zehirli maddelerden biridir; siyanürden milyonlarca kat daha toksiktir. Yutma, soluma veya yaralar yoluyla vücuda girdiğinde, yaydığı alfa parçacıkları iç organlarda, dokularda ve kemik iliğinde ciddi hasara neden olur. Bu durum, radyasyon hastalığına, genetik hasara ve hızla kansere yol açar.

Polonyumla çalışmak, sadece özel donanımlı laboratuvarlarda, uzaktan kontrol sistemleri, özel havalandırmalı ve korumalı çalışma alanları (örneğin, eldivenli kutular) ve tam koruyucu giysiler gibi son derece katı güvenlik ve radyasyondan korunma önlemleri gerektirir.