T.C. Posta ve Telgraf Teşkilatı (PTT), Türkiye’nin köklü kurumlarından biri olup posta, kargo, lojistik ve bankacılık alanlarında hizmet veren bir kamu kuruluşudur. 1840 yılında temelleri atılmış, Cumhuriyet'in ulusal bağımsızlık mücadelesinde kritik rol oynamış ve günümüze dek uzanan bir iletişim mirası oluşturmuştur. Bu tarihsel gelişim, endüstriyel devrimin etkileri, savaşlar, ekonomik politikalar ve teknolojik yeniliklerle şekillenmiş; posta, telgraf ve telefon hizmetlerini entegre ederek Türkiye'nin haberleşme altyapısını dönüştürmüştür.
PTT Logo (PTT)
Tarihsel Gelişim
Osmanlı Dönemi: Modernleşme ve Temel Altyapı (1840–1923)
Tanzimat Fermanı'nın reform dalgasıyla, Osmanlı Devleti'nin tüm halkı ve yabancıları kapsayan posta ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 23 Ekim 1840 tarihinde Posta Nezareti kurulmuştur. İlk postahane, İstanbul'un Yeni Camii avlusunda Postahane-i Amire adıyla açılmıştır; ilk memurlar Süleyman Ağa (tahsildar) ve Sofyalı Ağyazar (mütercim) olarak atanmıştır. Posta taşımacılığı hayvanlar ve geçici binalarla yürütülürken, haberleşme devlet tekelinde tutulmuştur. Bu görevi yerine getirmek için sai, ulak, tatar, çapar ve berid gibi görevliler kullanılıyordu.
Telgraf teknolojisi, 1843'teki icadından 11 yıl sonra 1855'te Osmanlı'ya girmiş ve Telgraf Müdürlüğü kurulmuştur; ilk çalışanlar İtalyan ile Fransız kökenli olup, yazışmalar Latin alfabesi ve Fransızca yapılmıştır. Yerli personel ihtiyacını gidermek için 1861'de Fünûn-ı Telgrafiye Mektebi açılmış, ancak iki dönem sonra kapatılmıştır; 1872'de yeniden açılarak 9 yıl pratik eğitim vermiştir. Galatasaray Lisesi ve Darüşşafaka da telgraf eğitimi sunmuştur.
1871'de Posta Nazırlığı ile Telgraf Müdürlüğü birleştirilerek Posta ve Telgraf Nezareti oluşturulmuştur. 1876'da milletlerarası posta nakli şebekesi kurulmuştur; 1901'de koli ve havale (para transferi) işlemleri başlatılmıştır. Telefon hizmetleri, 23 Mayıs 1909'da İstanbul'da ilk manuel santralin açılmasıyla entegre edilmiş ve kurum Posta, Telgraf ve Telefon Nezareti adını almıştır. 1913'te Posta, Telgraf ve Telefon Umum Müdürlüğü olarak yeniden yapılandırılmıştır.
Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'nda telgraf stratejik öneme sahip olmuştur; 1914'te yabancı postaneler kapatılıp iletişim ulusallaştırılmıştır. Bu dönem, Batı gelişmelerini izleyen, Levanten ailelerce yönetilen bir teşkilatın doğuşunu simgeler.
Tarihte Postacı Giysileri (AA)
Cumhuriyet'in İlk Yılları: Ulusallaşma ve Yeniden Yapılanma (1920–1950)
1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasıyla Posta ve Telgraf Genel Müdürlüğü Millî Mücadele'nin haberleşme omurgası haline gelmiştir. 1923 meclis konuşmalarında telgraf okullarının yenilenmesi vurgulanmıştır. 1924'te 406 sayılı Telefon ve Telgraf Yasası ile telefon tesisleri yaygınlaştırılmış; PTT, Dahiliye Vekâleti'ne bağlı 13 bölgeye ayrılmıştır. 1933'te katma bütçeli idare olarak Bayındırlık Bakanlığı'na, 1939'da Ulaştırma Bakanlığı'na bağlanmıştır. 1944'te Posta Meslek Okulu lise düzeyinde yatılı eğitimle (muhasebe, telgraf, posta) açılmış ancak 1953'te tasarruf nedeniyle kapatılmıştır.
Demokrat Parti Dönemi: Modernleşme ve Büyüme (1950–1980)
Demokrat Parti (DP) iktidarı (1950–1960), savaş sonrası teknolojilerle paralellikte PTT'yi modern teşkilata dönüştürmüştür. 3613 sayılı Kanun ile Ulaştırma Bakanlığı'na bağlanmıştır; teleks yeniliği telgrafı geriletmiş, telefon ön plana çıkmıştır. 1968'de Ankara Eğitim Merkezi açılmış; bunu İstanbul, İzmir, Trabzon, Antalya ve Diyarbakır izlemiştir. 1984'te 233 sayılı KHK ile Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) statüsüne geçirilmiştir. Bu dönem, Cumhuriyet'in ilk yıllarına göre haberleşmede her alanda iyileşme sağlamış; Millî Mücadele'den (1920–1923) DP yatırımlarına (1950–1960) uzanan süreçte PTT, ulusal bağımsızlık simgesi olmuştur.
Özelleşme ve Kurumsal Dönüşüm (1990–2013)
18 Haziran 1994 tarihli 4000 sayılı Kanun ile PTT, T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Türk Telekomünikasyon A.Ş. olarak ayrılmıştır; 24 Nisan 1995'te Posta İşletmesi müstakil çalışmaya başlamıştır. Aynı yıl havale ve posta çeki işlemleri otomasyona geçirilmiştir. 1999'da Garanti Bankası (Körfezbank) ile tahsilat işbirliği yapılmıştır. 29 Ocak 2000'de 4502 sayılı Kanun ile isim T.C. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü olmuştur. 2004'te PTTBank tescillenmiştir. 1 Kasım 2011'de KHK/655 ile bakanlık Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı adını almıştır. 23 Mayıs 2013'te 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu ile Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi (PTT A.Ş.) olarak yeniden yapılandırılmış; sermaye 5 milyar TL'ye çıkarılmıştır.
Güncel Dönem
5 Şubat 2017'de sermaye Türkiye Varlık Fonu'na devredilmiştir. 9 Temmuz 2018'de 703 sayılı KHK ile bakanlık Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı olmuştur. 2018'de Entegre Yönetim Sistemi (ISO 9001, 14001 vb.) ve PTT Lojistik (B2B yurtiçi/uluslararası) kurulmuştur.
PTT, Osmanlı modernleşmesinden (1840) anonim şirket dönüşümüne (2013) uzanan yolculuğunda, endüstriyel devrimden dijital çağa geçişi temsil eder. Savaş sonrası yatırımlar altyapıyı güçlendirmiştir; eğitim programları (Fünûn-ı Telgrafiye'den önlisansa) kalifiye işgücü yetiştirmiştir; özelleşme rekabetçi yapı kazandırmıştır.
Tarihsel Süreçte Postacı Kıyafetleri (Fotoğraf: Elif LAÇİN)
PTT'nin Eğitim Faaliyetleri ve Posta Hizmetleri Programı
PTT'nin eğitim faaliyetleri Osmanlı'dan kalma gelenekle sürmüştür. Sanayi Devrimi'nin etkisiyle 1840'lı yıllarda Osmanlı'da hissedilen iktisadi gelişmeler İstanbul ve diğer bölgelere sanayi yatırımlarını getirmiş, birçok fabrikanın açılmasıyla kalifiye işgücü açığı oluşmuştur. Bu açığı gidermek için mesleki eğitim veren teknik okullar açılmıştır. Cumhuriyet öncesi dönemde Telgraf Teşkilatı'ndaki işgücü açığı Fünûn-ı Telgrafiye Mektebi, Sultani Mektebi (Galatasaray Lisesi) ve Darüşşafaka Lisesi tarafından karşılanmıştır. Cumhuriyet sonrası dönemde bu ihtiyaç Posta Meslek Okulu ve Posta Hizmetleri Programı'ndan karşılanmaya çalışılmıştır.
Posta Meslek Okulu 1944'te açılmış, lise düzeyinde yatılı eğitim vermiş, 1953'te kapanmıştır. 1960'larda hizmet içi eğitim merkezleri yaygınlaşmıştır; Ankara Eğitim Merkezi 1968'de açılmış, ardından İstanbul, İzmir, Trabzon, Antalya ve Diyarbakır eklenmiştir. 2009'da Posta Hizmetleri Programı önlisans düzeyinde başlamış olup ilk Osmaniye ve Erzincan'dadır. PTT üniversitelerle işbirliği yapmış, barkod okuyucu ve bilgisayar donanımları sağlamış, eğitmenler görevlendirmiştir.
Program 24 farklı üniversitede bulunmaktadır. Baraj puanlarının kalkması öğrenci sayısındaki artışı etkili kılmıştır. Program PTT'nin posta ve kargo dağıtım işgücünü karşılamayı amaçlayıp mezunlar postacı, gişe görevlisi olarak istihdam edilebilir ve kargo firmalarında çalışabilmektedir.
Güncel Kurumsal Yapı ve Yönetim
PTT 23 Mayıs 2013 tarihli ve 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu ile Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi (PTT A.Ş.) olarak yeniden yapılandırılmıştır. Şirketin ticari ünvanı Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi olup sicil numarası 360706'dır. İşletme merkezi Ankara'dadır. Vergi dairesi Ankara Kurumlar Vergi Dairesi, vergi numarası 732 006 8060'tır.
5 Şubat 2017 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile sermayesinin tamamı Hazine Müsteşarlığı'ndan Türkiye Varlık Fonu'na devredilmiştir. 2 Nisan 1987 tarihli ve 3346 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.
Yönetim Kurulu Başkanı Mükremin Kara'dır. Yönetim Kurulu Başkan Vekili Hakan Gülten'dir ve aynı zamanda Genel Müdür olarak görev yapmaktadır. Yönetim Kurulu Üyeleri Mehmet Aktaş, Emrah Yoğurtçu ve Bilal Bedir'dir.
PTT A.Ş. Etik Komisyonu Başkanı Ekrem Acar (Genel Müdür Yardımcısı), üyeleri Gürhan Çal (Rehberlik ve Teftiş Başkanı), Arif Örslü (1. Hukuk Müşaviri) ve Osman İnce (İnsan Kaynakları Daire Başkanı)'dir.
PTT'nin vizyonu rekabetçi ve birinci sınıf lider bir küresel lojistik hizmet sağlayıcısı olmaktır. Misyonu müşteri ihtiyaç ve beklentilerini karşılayarak memnuniyeti sağlamak, doğal kaynakları verimli kullanmak, sıfır atık yaklaşımıyla çevreyi korumak, çalışan sağlığını güvence altına almak, bilgi varlıklarını etkin yönetmek, enerji verimliliğini artırmak, riskleri yönetmek, yasal yükümlülüklere uymak ve yönetim sistemleri kültürünü içselleştirmektir.
Genel Müdür
Dr. Hakan Gülten, 1982 yılında Uşak’ta doğmuştur. Orta ve lise öğrenimini Denizli’de tamamlamış, 2005 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü’nden mezun olmuştur. Aynı üniversitede 2009 yılında yüksek lisansını, 2024 yılında ise doktorasını tamamlamıştır.
Mesleki kariyerine 2008 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki olan İSBAK AŞ’de başlayan Gülten, burada dış ticaret uzmanlığı, ERP şefliği ve strateji geliştirme ile kalite müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur. 2014–2016 yılları arasında Nişantaşı Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü’nde öğretim görevlisi olarak akademik faaliyetlerde bulunmuştur. 2016–2018 yılları arasında İBB BELBİM AŞ’de genel müdür yardımcılığı görevini yürütmüştür.
Dr. Hakan Gülten (PTT)
2018 yılı Aralık ayında PTT AŞ’ye iştirakler başkanı ve genel müdür yardımcısı olarak atanmış; aynı dönemde PTT Para Lojistik ve Özel Güvenlik Hizmetleri AŞ’de yönetim kurulu üyeliği görevini üstlenmiştir. 07 Ocak 2020 tarihinde PTT AŞ genel müdürü olarak atanmış, 27 Mart 2020’de yönetim kurulu üyeliğine, 28 Nisan 2021’de ise yönetim kurulu başkan vekilliğine getirilmiştir. Ayrıca, 192 üye ülkeden oluşan Evrensel Posta Birliği (UPU) İdari Konsey Başkanlığı görevini 27 Ağustos 2021 tarihine kadar yürütmüştür.
Dr. Hakan Gülten, PTT AŞ genel müdürü olarak görevini sürdürmekte; kurumun uluslararası alandaki konumunu güçlendiren stratejik ve yenilikçi projelere katkı sağlamaktadır. İyi derecede İngilizce bilen Gülten, akademik alanda liderlik, kurum kültürü, lojistik ve tedarik zinciri yönetimi gibi konularda çalışmalar yürütmüş; insan kaynakları yönetiminde kariyer planlamaya yönelik makaleler yayımlamış ve çeşitli ulusal ile uluslararası konferanslarda bildiriler sunmuştur.
Entegre Yönetim Sistemi ve Hizmetler
PTT 2018'den beri Entegre Yönetim Sistemi uygulamaktadır. Sistem kalite, müşteri memnuniyeti, iş sağlığı ve güvenliği, çevre, bilgi güvenliği ile enerji verimliliği yönetimlerini birleştirir. Politika müşteri odaklılık, çevre koruma, risk yönetimi ve sürekli iyileştirmeyi taahhüt etmektedir.. ISO 9001, ISO 10002, ISO 14001, ISO 45001, ISO 27001 ve ISO 50001 standartlarını kapsayıp maliyet azaltma, sinerji ve tasarruf sağlamaktadır.
Hizmetler posta, banka (havale, hesap, Pttkart, Pttmatik, tahsilat, ödeme, HGS, sigortacılık), kargo ve diğer ticari işlemleri içerir. PTT Lojistik 2018'den beri yurtiçi ve uluslararası B2B lojistik sunar; taşıma, depo yönetimi, yük taşımacılığı yapar.
Belgeler arasında L2, TİO, C3, T1/TR teminat, IATA, FIATA ve YYS statüsü bulunur.
Yönetim Sistemleri Yolculuğu (PTT)
PTT ve Türk Telekom Vakfı
PTT ve Türk Telekom Vakfı (kısa adı PTT Vakfı) Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre 31 Aralık 1974 tarihinde "PTT Personeli Emekliler Dul ve Yetimler Sağlık Sosyal ve Kültürel Hizmetler Yardımlaşma Vakfı" adıyla kurulmuş, 18 Şubat 1975 tarih ve 15153 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak faaliyete geçirilmiştir. Vakfın adı sonradan "PTT ve Türk Telekom Vakfı" olarak değiştirilmiştir.
Vakfın Amacı ve Hizmet Alanları
Vakfın amacı üyelerine sağlık, sosyal ve kültürel alanlarda hizmet vermek suretiyle üyeler arasındaki yardımlaşma ve dayanışmayı sağlamaktır. Vakıf amacını gerçekleştirmek için üyelerinden aidat almaktadır.
Kuruluş amaçları doğrultusunda yüksek öğrenim gören çocuklara aylık faizsiz geri ödemeli yüksek öğrenim desteği, üyenin veya çocuğunun evlenmesi halinde üyelik kıdemine göre evlilik desteği ve 2011 Kasım'da yürürlüğe giren nakdi destek ile maddi destek vermektedir. Ayrıca doğum, evlilik/düğün, tabii afet, vefat ve emeklilik hallerinde yönetmeliklere göre karşılıksız yardımlar yapılmaktadır.
Diğer Faaliyet Alanları ve Yardımlar
Vakfın diğer amaçları arasında üyelerin çocuklarına öğrenim desteği, sünnet yardımı, vefat halinde sağ kalan eş/çocuk/ana-babaya ölüm yardımı, tabii afetlerde (yangın, sel, deprem, çığ, heyelan) yardım, yüksek öğrenim yurtları açma, emekliler için huzurevleri işletme, doğum yardımı, iş kazası malulleri yardımı, sağlık tesisleri kurma, sigortalama, kamp/misafirhane/lokal/kreş açma, kan/organ nakli organizasyonu, yoksul üyeler için dikiş/nakış/örgü/dokuma makinesi desteği, dergi/broşür/piyango düzenleme, tüketim mağazaları açma, ayni/nakdi yardım, mesken finansmanı, sürücü kursları, sigortacılık aracılık, gayrimenkul alım-satım/inşaat/işletme, şirket ortaklığı, tahvil/hisse alımı, ticari faaliyetler ve benzeri sosyal/kültürel/eğitim yardımları yer almaktadır.
Yayınlar
PTT Hayat, PTT Çocuk, PTT Bülten ve PTT Tech, isimli yayınları bulunmaktadır. Okurlarıyla buluşan bu dergiler, PTT’nin kültürel ve kurumsal dünyasına dair içerikler sunmaktadır.
Müzeler
PTT Pul Müzesi
PTT Pul Müzesi, Ankara’nın Ulus semtinde yer alan ve tarihî değeri yüksek Milli Emlak ve Eytam Bankası binasının restore edilmesiyle 2013 yılında ziyarete açılmıştır. Bu dönüşüm, yalnızca bir yapının işlev değiştirmesi değil; aynı zamanda Türkiye’nin posta ve haberleşme tarihine dair birikimin kamuyla buluşturulması anlamına gelmektedir.
PTT Pul Müzesi (AA)
Müze koleksiyonu, posta tarihinin farklı dönemlerine ışık tutan çok yönlü bir içeriğe sahiptir. Ziyaretçiler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait pulların yanı sıra, Atatürk, tarih, turizm, doğa, spor, taşıtlar ve kültürel miras gibi temalara odaklanan konulu pulları inceleyebilirler. Ayrıca çocuklara yönelik özel olarak tasarlanmış pullar, çeşitli ülkelerden dünya pulları, posta kartları ile ilk gün ve özel gün zarfları da sergilenmektedir.
Müze yalnızca bir sergi alanı değil, aynı zamanda etkileşimli ve çok işlevli bir kültür mekânıdır. Çocuklar için oyun ekranları, sinema ve çok amaçlı salonlar, atölye çalışmaları için ayrılmış bölümler ve sergi salonları bu yapının dinamik yapısını desteklemektedir. Ziyaretçilerin dinlenebileceği bir kafeterya ile çeşitli filateli ürünlerinin temin edilebileceği satış alanları da müze deneyimini tamamlayıcı unsurlar arasında yer alır.
PTT Pul Müzesi, geçmişten günümüze uzanan posta kültürünü belgeleyen ve yaşatan bir merkez olarak, hem koleksiyon meraklılarına hem de tarih ve iletişim alanlarına ilgi duyan ziyaretçilere zengin bir içerik sunmaktadır.
PTT İstanbul Müzesi
PTT İstanbul Müzesi, Yeni Postane binasının arkasında ve alt katında yer almaktadır. Ulaştırma Bakanlığı’na bağlı İstanbul PTT Başmüdürlüğü tarafından yönetilmekte olan müze; Posta, Telgraf ve Telefon, Pul olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır.
Posta bölümünde, 23 Ekim 1840 tarihinde başlatılmış olan posta hizmetlerinde kullanılan çeşitli araç ve gereçler sergilenmektedir. Posta çantaları, merkez çantaları, posta kutuları, posta hatlarını gösteren haritalar ile günümüzde de kullanılmakta olan otomatik damgalama makineleri bu bölümde yer almaktadır.
Telgraf ve telefon bölümünde, 9 Eylül 1855 tarihinde Edirne-Şumnu arasında çekilen ilk telgraf hattından itibaren kullanılmış olan cihazlar sergilenmektedir. 1881 yılında Soğukçeşme ile Yeni Cami postane binası arasında kurulmuş olan ilk telefon tesisatından bu yana kullanılan mostar ve Hük telgraf cihazları, elektro-mekanik ve elektronik telem primor cihazları, çeşitli telefonlar, manuel ve otomatik telefon santralleri ile PTT fabrikalarında üretilmiş telefonlar bu bölümde görülebilmektedir.
Pul Bölümünde ise Osmanlı İmparatorluğu döneminden günümüze kadar uzanan çeşitli pullardan oluşmuş koleksiyonlar yer almaktadır. Bu bölüm, Türkiye’nin posta tarihine ilişkin görsel bir arşiv niteliği taşımaktadır.