Resimli Tarih Mecmuası, Türkiye’de Cumhuriyet döneminin en uzun soluklu ve en etkili popüler tarih dergilerinden biridir. Ocak 1950’de yayın hayatına başlayan ve 1956 yılına dek toplam 84 sayı yayımlanan dergi, halkın tarih bilincini artırmak, geçmişle duygusal ve kültürel bir bağ kurmak amacıyla sade, sürükleyici ve görselle zenginleştirilmiş bir anlatım tarzı benimsemiştir. Server Rıfat İskit’in yayınevi öncülüğünde hazırlanan dergi, dönemin siyasi ve toplumsal iklimiyle uyumlu olarak millî tarih bilincini güçlendirmeyi hedeflemiş; özellikle Osmanlı tarihi, kahramanlık anlatıları ve büyük şahsiyetler üzerinden şekillenen tarih anlatımıyla geniş bir okur kitlesine ulaşmıştır.

Pedagojik yönü de bulunan Resimli Tarih Mecmuası, öğretmenler, öğrenciler ve tarih meraklıları için öğretici olduğu kadar eğlendirici bir kaynak olarak da nitelendirilmiştir. Okuyucudan gelen mektupları ve talepleri dikkate alan yapısıyla, etkileşim kuran bir kültürel hafıza mecrası olarak öne çıkmıştır.

Kuruluş ve Yayın Süreci

Resimli Tarih Mecmuası, Türkiye’de Cumhuriyet döneminin uzun soluklu ilk popüler tarih dergisi olarak 1950 yılının Ocak ayında yayın hayatına başlamıştır. Derginin kurucusu ve yayıncısı, uzun yıllar gazetecilik, yazarlık ve yayınevi yöneticiliği yapan Server Rıfat İskit’tir. İskit’in hem basın dünyasındaki deneyimi hem de kurucusu olduğu İskit Yayınevi bu derginin ortaya çıkmasında belirleyici olmuştur. Dergi, 50 kuruş fiyatla ve 40 sayfa hacminde yayımlanan ilk sayısından itibaren geniş bir ilgiyle karşılanmış; kısa sürede yüksek tirajlara ulaşmıştır. İlk sayısı 10.000 adet basılmış, iki gün içinde tükenmiş, ardından ikinci ve üçüncü baskılar yapılmıştır. İzleyen sayılar 40.000 gibi dönemi için çok yüksek sayılabilecek tirajlara ulaşmıştır.

Resimli Tarih Mecmuası, Ocak 1950 ile 1956 yılı sonu arasında toplam 84 sayı yayımlanarak altı yıl boyunca düzenli bir şekilde çıkmıştır. Bu süreklilik, onu 1950’li yıllarda çıkmış diğer kısa ömürlü popüler tarih dergilerinden ayıran temel bir özelliktir. Derginin uzun ömürlü oluşunun temelinde, Server İskit’in yayıncılık vizyonu, hedef kitlenin ihtiyaçlarını iyi analiz etmesi ve halkın tarih ilgisini çeken görsel ve içerik tasarımı yer almaktadır.

Dergi hem yazılı hem görsel içeriklere dayalı olarak hazırlanmış ve dönemin matbaa olanakları çerçevesinde kapak tasarımlarıyla öne çıkmıştır. Kapaklarda sık sık Osmanlı padişahlarına ve önemli tarihî figürlere yer verilmiş, iç sayfalarda ise dönemin ressamlarından Münif Fehim tarafından çizilmiş resimlerle zenginleştirilmiştir. Ayrıca her sayının başında “Okuyucularımızla Konuşma” gibi köşeler aracılığıyla, derginin yayına ve halkla etkileşime verdiği önem vurgulanmıştır.

Derginin yayınlandığı 1950–1956 dönemi, Türkiye’de Demokrat Parti iktidarının başladığı, toplumsal ve siyasal dönüşümlerin yaşandığı, geçmişe duyulan ilginin arttığı bir süreçtir. Bu bağlamda Resimli Tarih Mecmuası, sadece bir tarih dergisi değil; aynı zamanda döneminin kültürel ve ideolojik iklimini de yansıtan bir yayın organı olarak değerlendirilmiştir.

Yayıncı ve Yazar Kadrosu

Resimli Tarih Mecmuası’nın yayıncısı ve kurucusu Server Rıfat İskit, derginin uzun ömürlü olmasında en etkili figürdür. Gazetecilik ve yayıncılık alanında önemli bir birikime sahip olan İskit, daha önce Gıdık adlı mizah dergisinde karikatür çizmiş; Peyâm, Kayseri Vilayet Gazetesi, Babalık, Hâkimiyet-i Milliye, Son Posta, Yeni Asır, Milliyet, Ankara Postası, Yedigün, Ülkü, Tasvir-i Efkâr, Hürriyet ve Yeni Gazete gibi farklı yayın organlarında muhabirlik, yazarlık ve sekreterlik yapmıştır. 1944 yılında İstanbul’da kurduğu İskit Yayınevi, Resimli Tarih Mecmuası’nın yanı sıra çeşitli ansiklopediler ve kitaplarla Türk kültür hayatına önemli katkılar sunmuştur.

Derginin yazar kadrosu, dönemin hem akademik hem de popüler tarihçiliğinde tanınan isimlerinden oluşmaktadır:

• Reşat Ekrem Koçu,
• Ziya Şakir,
• Sermet Muhtar Alus,
• Halûk Y. Şehsuvaroğlu,
• Ahmet Rasim,
• Feridun Fazıl Tülbentçi,
• Şevket Rado,
• Ömer Rıza Doğrul,
• Ali Kemali Aksüt,
• Feridun Kandemir,
• Semih Mümtaz,
• Süreyya Ergin,
• Bahtiyar Cemil,
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı,
• Celal Esat Arseven,
• ve mimarlık yazılarıyla katkı sunan Tahsin Öz.

Mehmet Elban’ın çalışması, derginin yazar kadrosunda tarih öğretmenlerinin bulunmasına da dikkat çeker. Bu durum, derginin hem pedagojik hem de öğretici bir yayın hedeflediğini göstermektedir. Dergideki yazarların büyük bölümü popüler tarih yazımında tanınan isimler olmakla birlikte, Faruk Sümer, İsmail Hakkı Uzunçarşılı ve Semavi Eyice gibi akademik tarihçiler de yazılarıyla katkıda bulunmuşlardır. Bu yönüyle dergi hem bilimsel bilgi aktarımına hem de halkın tarih ilgisine hitap etmeyi başarmıştır.

Yayın Politikası ve Amaçları

Resimli Tarih Mecmuası, kuruluşundan itibaren halkın tarih bilincini geliştirmeyi, geçmişe olan ilgiyi artırmayı ve tarihî konuları akademik değil, anlaşılır, sürükleyici ve görsel destekli bir üslupla sunmayı amaçlamıştır. Dergi, ilk sayısında bu amacını açıkça ifade etmiş ve tarihî olayları “sürükleyici ve tatlı bir üslupla” aktararak “asırları bütün renkleriyle odanıza taşımak” hedefini dile getirmiştir.

Yayın politikasının merkezinde, tarihî bilginin popülerleştirilmesi ve geniş kitlelere ulaştırılması vardır. Derginin pedagojik yönü de belirgindir. Mehmet Elban, Resimli Tarih Mecmuası’nın tarih öğretimini önemseyen bir yayın politikası benimsediğini; bu nedenle öğretici, eğlendirici ve görsel malzemelerle zenginleştirilmiş içerikler sunduğunu belirtir. Bu bağlamda, dergide kısa ve ilginç tarihî hikâyeler, çizimli bilgi köşeleri, çoktan seçmeli testler (“Tarihi Bilgilerinizi Tazeleyin”), hatıralar ve günlük yaşamın tarihini anlatan yazılar yer almıştır.

Derginin “Tarihi Hatıralarınızı Bize Yazın” gibi halkı doğrudan katılıma davet eden uygulamaları, okuyucu ile aktif bir ilişki kurma amacını yansıtır. Ayrıca halktan gelen taleplerin değerlendirilmesi, derginin içerik politikasının büyük ölçüde okuyucu beklentilerine göre şekillendiğini göstermektedir.

Derginin tarih anlayışı da yayın politikasıyla doğrudan bağlantılıdır. RTM, tarihi “insanlığın bütün hikâyesi” olarak tanımlar; ancak bu hikâyeyi “büyük adamlar tarihi” anlayışı çerçevesinde sunar. Kahramanlar üzerinden tarih anlatma, millî kimlik ve gurur inşa etme, ibret verici sahnelerle ders verme gibi temalar yaygındır. Bu yaklaşım, dönemin genel tarih yazım tarzı ile de uyumludur ve sorgulayıcı ya da eleştirel bir çerçeve yerine, öğretici ve milliyetçi bir sunum biçimi tercih edilmiştir.

RTM’nin yayın politikası, yalnızca geçmişi anlatmakla kalmayıp, aynı zamanda okuyuculara bugünü anlama ve kimlik kazanma aracı sunma işlevi de görmüştür. Bu yönüyle, dönemin siyasal atmosferiyle de örtüşen nostaljik ve millî bir tarih anlatımı tercih edilmiştir.

Tarih Anlayışı ve İdeolojik Yönelimler

Resimli Tarih Mecmuası (RTM), dönemin popüler tarih yazım tarzına uygun olarak, tarihi bir bilgi disiplini olmaktan ziyade bir kültürel aidiyet ve millî kimlik inşa aracı olarak ele almıştır. Derginin tarih anlayışı, bireylerin geçmişle bağ kurmasını sağlayan, öğretici ve millî duyguları güçlendirici bir çerçevede şekillenmiştir. Bu anlayış, tarihî olayları halkın kolayca anlayabileceği bir dilde sunmayı, didaktik mesajlar vermeyi ve tarihsel kahramanlar aracılığıyla millî gururu pekiştirmeyi amaçlamıştır.

RTM, tarihi “büyük adamların etkinlikleri” olarak sunmuştur. Bu yaklaşım, Thomas Carlyle’ın “Büyük Adamlar Tarihi” kuramı ile örtüşmekte olup, dergideki kahraman anlatılarında özellikle erkek figürlerin savaşlardaki zaferleri, liderlikleri ve vatanseverlikleri öne çıkarılmıştır. Kadın kahramanlar ise çoğunlukla güzellikleriyle veya erkek kahramanlar üzerindeki etkileriyle temsil edilmiştir. Bu durum, derginin tarih anlatımında toplumsal cinsiyet rollerinin geleneksel kalıplarla aktarıldığını da göstermektedir.

RTM’nin tarih yazımı yaklaşımı eleştirel veya sorgulayıcı olmaktan uzaktır. Tarihten ibret alma, şanlı geçmişle övünme ve millî kimliğe gururla sahip çıkma gibi hedefler ön plandadır. Elban, bu tarzın dönemin bütün popüler tarih dergilerinde yaygın olduğunu ve özellikle Reşat Ekrem Koçu, Ahmed Refik Altınay gibi isimlerin yazım tarzının bu çizgiyi belirlediğini vurgular.

İdeolojik olarak RTM, Cumhuriyet değerleri ile Osmanlı geçmişi arasında denge kurmaya çalışan, fakat 1950’li yılların siyasi atmosferiyle uyumlu biçimde Osmanlı tarihine yönelen nostaljik bir çizgide konumlanmıştır. Bu yönelim, Demokrat Parti’nin iktidara gelişiyle birlikte toplumsal olarak da geçmişe duyulan ilginin artmasıyla ilişkilidir. Dergide Cumhuriyet tarihine çok sınırlı yer verilirken, esas ağırlık Osmanlı tarihine, özellikle de padişahlar ve savaşlara verilmiştir.

Dergi ayrıca, tarihin sadece olayları değil, o olaylardan çıkarılacak dersleri de aktarması gerektiğini vurgulamış ve bu yönüyle tarih anlatımını bir tür ahlakî rehberlik aracı olarak da değerlendirmiştir. Elban’ın belirttiği gibi, RTM’de tarih “geçmişi ve bugünü anlamamıza yardımcı olan bir araç” olarak tanımlanır ve okuyucunun kendi kimliğini tarihî bir perspektifle kurmasına olanak sağlar.

Tarih Eğitimi ve Pedagojik İçerikler

Resimli Tarih Mecmuası, yalnızca popüler tarih aktarıcısı değil, aynı zamanda tarih eğitimi açısından pedagojik yönelimler taşıyan bir yayın organı olarak öne çıkmıştır. Derginin hem içeriği hem de sunum biçimi tarih öğretimini destekleyecek şekilde tasarlanmıştır. Okuyucu kitlesinin önemli bir bölümünü öğretmenler, öğrenciler ve askerî personel oluşturmaktadır. Bu durum, derginin pedagojik yönünü doğrudan etkileyen önemli bir faktördür.

Dergide tarih öğretimine yönelik birçok araç ve yöntem kullanılmıştır. Bunlar arasında:

• Resimli anlatım,
• Kısa ve ilginç dünya tarihinden hikâyeler,
• “Tarihi Bilgilerinizi Tazeleyin” başlıklı test köşeleri,
• Görselle öğrenme etkinlikleri,
• Eşzamanlılık kurma (aynı dönemde yaşanan olay ve şahısları ilişkilendirme),
• ve sözlü tarih çağrıları (“Tarihi Hatıralarınızı Bize Yazın”) yer alır.

Bu unsurlar, mecmuanın klasik bir dergiden çok, öğretim materyali gibi de işlev gördüğünü göstermektedir. Ayrıca dergide görsellerle desteklenmiş içeriklerin çokluğu, çocuklar ve gençler başta olmak üzere geniş bir yaş aralığına hitap etmeyi mümkün kılmıştır.

Mecmuanın tarih eğitimi yaklaşımı aynı zamanda ulusal kimlik inşasını da hedeflemektedir. Geçmişin başarılarını ön plana çıkararak okuyucuda tarih bilinci ve gururu oluşturmak, eğitimsel amaçların başında gelir. Özellikle savaşlar, kahramanlıklar ve zaferler, öğretici içerikler bağlamında sık işlenen temalardır.

Dergide tarihî bilgilerin bilimsel yönteme dayalı yazımından çok, okur ilgisini ve duygusal bağını gözeten bir pedagojik yaklaşım hâkimdir. Eleştirel sorgulamadan uzak, ibret alınacak olaylar ve şahsiyetler üzerinden şekillenen içerikler, halkı tarih yoluyla eğitmeye yönelik planlı bir yayın politikası izlenimi vermektedir. Bu yönüyle, özellikle tarih derslerinde yardımcı kaynak olarak kullanılabilecek nitelikte bir popüler yayın olarak değerlendirilmiştir. Ancak bu tür yayınların derslerde kullanımı sırasında öğrencilere mitos ile tarihsel gerçek arasındaki farkı ayırt etme becerisi de kazandırılmalıdır.

Ele Alınan Tarihî Konular ve Temalar

Resimli Tarih Mecmuası’nda (RTM) ele alınan tarihî konular büyük oranda siyasi tarih ağırlıklıdır. Dergide yer alan yazıların %76’sı siyasi tarihe, %24’ü ise kültürel ve sosyal tarihe ayrılmıştır. Bu oran, RTM’nin tarihî anlatımında olaylar, savaşlar ve şahsiyetlere verdiği önemin açık bir göstergesidir.

Siyasi tarih içinde ise konular şu şekilde dağılmaktadır:

• %42’si erkek kahramanlar,
• %30’u siyasi olaylar,
• %18’i savaşlar,
• %9’u kadın kahramanlar,
• %1’i ise hatıratlara ayrılmıştır.

RTM’de tarihsel anlatının merkezine kahraman figürleri yerleştirilmiştir. Özellikle Osmanlı padişahları ve devlet adamları, savaş kahramanları, askerî zaferler ve bireysel cesaret öyküleri sıkça işlenmiştir. Dergi, ilk sayısında bile “Abdülhamid’in Selanik’ten Getirilişi” ve “Haçova Meydan Muharebesi” gibi savaş ve siyasal figür odaklı başlıklarla bu çizgiyi ortaya koymuştur.

Toplam konu dağılımında Türk tarihi, özellikle de Osmanlı dönemi, mutlak ağırlıktadır. Elban’ın analizine göre ele alınan tarihî konuların:

• %93’ü Osmanlı tarihi,
• %5’i Cumhuriyet dönemi,
• %2’si Selçuklu ve İslam öncesi Türk tarihidir.

Dünya tarihine dair konular ise yalnızca %24’lük bir yer kaplamaktadır. Bu durum, derginin tarihî perspektifinde millî vurgunun baskın olduğunu göstermektedir. Dünya tarihi yazılarında da genellikle Türk tarihi ile ilişkilendirilebilecek veya ilginç, öğretici hikâyeler tercih edilmiştir.

RTM, tarih anlatımında sıkça romantize edilmiş, millî gurur temelli, öğretici ve ibret verici olaylara yer verir. Yazıların kurgusunda halkın ilgisini çekecek olağanüstü olaylar, kişisel kahramanlıklar, trajik sonlar ve tarihî kişiliklerin olağandışı yönleri öne çıkarılır. Dergide ayrıca sıradan insanların tarihi olaylara tanıklığına yer verilen “Tarihi Hatıralarınızı Bize Yazın” gibi katılımcı köşeler de yer almıştır.

Kadın kahramanların ele alınışında ise belirgin bir toplumsal cinsiyet perspektifi görülür. Kadın figürler genellikle güzellikleriyle ya da erkekleri etkileyen yönleriyle sunulmuştur.

Mirası ve Etkileri

Resimli Tarih Mecmuası, 1950’li yılların Türkiye’sinde tarih dergiciliği alanında uzun soluklu ve etkili bir yayın olarak öne çıkmıştır. Gerek biçimsel tasarımı, gerek içerik sunumu, gerekse ulaştığı okuyucu kitlesi bakımından dönemin diğer tarih dergilerinden ayrışarak popüler tarih yayıncılığında bir model oluşturmuştur. Özellikle kısa ömürlü diğer popüler dergilerle karşılaştırıldığında, 84 sayılık düzenli yayını onu öncü ve istisnai bir konuma yerleştirmiştir.

Resimli Tarih Mecmuası popüler tarih yayıncılığına yalnızca biçimsel değil, içerik yönüyle de yenilik getirmiştir. Dergi, tarihi halkın gündelik yaşamına taşıyarak geçmişle bağ kurma ihtiyacını karşılamış, millî kimlik ve tarih bilinci oluşturma çabalarının araçlarından biri olmuştur. Kapak tasarımları, Osmanlı ve Türk büyüklerine odaklı temaları, okuyucuya hitap eden dili ve zengin görsel malzemeleriyle popüler kültür ile tarihsel anlatıyı birleştiren bir mecraya dönüşmüştür.

Mecmua, özellikle kahraman merkezli anlatım tarzının kalıcılaşmasında önemli bir rol oynamıştır. Bugün bile Türkiye’de bazı popüler tarih dergileri, Resimli Tarih Mecmuası'nın kurgusal ve dramatik anlatı biçiminden, görsel kullanım tarzından ve konu seçiminden izler taşımaktadır. Dergi, tarihî olayları akademik derinlikten çok halk ilgisine göre şekillendiren ama aynı zamanda tarih sevgisi kazandırmayı hedefleyen bir üslup oluşturmuştur.