Rize Kalesi, Türkiye'nin Rize il merkezinin güneybatısında, şehre hakim doğal bir tepe üzerinde konumlanan tarihi bir yapıdır. Stratejik konumuyla dikkat çeken kale, Rize'nin önemli kültürel miraslarından biridir.
Konumu ve Genel Yapısı
Kale, şehir merkezinin güneybatısında, yaklaşık 150 metre yüksekliğindeki doğal bir tepe üzerine, 480 metrekarelik bir alana yayılmıştır. Genel olarak düzgün bir plan arz etmeyen yapı, İç Kale ve Aşağı Kale olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Günümüzde ise kale ve çevresi daha detaylı olarak dört bölümde incelenmektedir:
- İç Kale
- Aşağı Kale
- İç Kale ile Atatürk Caddesi arasındaki Dış Kale kalıntıları
- Eski SSK Hastanesi'nin doğusundaki surlar
Rize Kalesi İçten Görüntü (Rize KTB)
Tarihçe ve İnşa Süreci
Kalenin farklı bölümlerinin çeşitli dönemlerde inşa edildiği düşünülmektedir:
- İç Kale: İlk inşa evresinin Bizans İmparatoru I. Justinianus (527-565) dönemine ait olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca bu bölümün Cenevizliler Dönemi’nde de kullanıldığı ve 527-565 yılları arasında yeniden inşa edildiği bilinmektedir.
- Aşağı Kale: Yazılı kaynaklara göre 13. veya 14. yüzyılda inşa edildiği düşünülmektedir.
Rize Kalesinden Tarihi Top Görüntüsü (Rize KTB)
Mimari Özellikler
Kale, yığma yapım sistemiyle, ana malzeme olarak taş kullanılarak inşa edilmiştir.
- İç Kale: Düzgün kesme taş ve moloz taştan inşa edilen İç Kale'nin girişi doğu yönündedir. Bu bölümde yarım daire planlı beş adet kule bulunmaktadır.
- Aşağı Kale: İç Kale'den kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlerine doğru açılarak denize kadar ulaştığı düşünülen surlarla çevriliydi. Günümüze bu bölümden batı duvarlarının bir kısmı ve bazı kule kalıntıları ulaşmıştır. Yapılan araştırmalar, bu surlar üzerinde toplam dokuz kule ve iki kapı bulunduğunu, kulelerin iki katlı olduğunu ve surlarda tuğla malzemenin de kullanıldığını ortaya koymuştur.
- Surlar ve Kuleler: Kale surlarını güçlendirmek amacıyla inşa edilmiş destek kuleleri ve savunma amaçlı savunma kuleleri mevcuttur. Genellikle yuvarlak formlu olan savunma kuleleri sur duvarlarıyla bağlantılıdır. Destek kuleleri ise kare, dikdörtgen veya yuvarlak formlu olup, düşmana her yönden savunma imkanı sağlamak üzere dışa çıkıntılı olarak yapılmıştır. Sur duvarlarının yüksekliği yaklaşık 2 metre ile 20 metre arasında değişmekte (bir kaynakta 20 cm olarak belirtilmiş olsa da genel yapı bütünlüğü 20 metreyi işaret etmektedir), duvar kalınlıkları ise 2-3 metre civarındadır. Yapı malzemesi olarak yontu taş ve Horasan harcı kullanılmıştır. Kalenin güneyinde yer alan ve 1989'da onarım gören bölümler ise düzgün yontu taştan yapılmıştır.
Günümüzdeki Durumu ve Kullanımı
Rize Kalesi'nin çevresi, yapılan düzenlemelerle halka açık bir çay bahçesi olarak işletilmekte olup, şehri seyretmek için ideal bir panoramik nokta sunmaktadır. Ne yazık ki, surların yıkılan bazı kısımları üzerine betonarme konutlar inşa edilmiş ve surların izlenebilen bir kısmının üzerinden yol geçmektedir. Kalede ayrıca Rize'nin eski belediye başkanlarından Ekrem Orhon’un bir anıt mezarı da bulunmaktadır.
Rize Kalesi Kuşbakışı Görüntüsü (Rize KTB)
Restorasyon Çalışmaları
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Rize Kalesi'nin korunması ve gelecek nesillere aktarılması amacıyla restorasyon çalışmaları yürütülmektedir. Kale, Bakanlığın 22 Ağustos 2011 tarihli yatırım programına dahil edilmiştir. Bu kapsamda rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri ile çevre düzenlemesi ve aydınlatma projeleri tamamlanmış olup, projenin uygulama çalışmalarına başlanmıştır ve restorasyon halen devam etmektedir.
