Sabarlar, 463-558 yılları arasında Karadeniz’in kuzeyinde ve Kafkaslarda mühim rol oynamış ve iz bırakmış Türk kökenli bir boydur. Sabarların Slav, Moğol veya Fin-Ugor kökenli oldukları iddiaları eskimiş, Türk oldukları gerek taşıdıkları isim gerek tarihi ve kültürel durumlarıyla anlaşılmıştır.^【1】 

Tarihçe

Sabarlar hakkındaki bilgiler parçalı şekilde İslam ve Bizans kaynaklarından elde edilmektedir. Bunun sebebi tarihte görülen pek çok Türk kabilesi gibi ciddi bir devletleşme sürecine gidememeleridir. Sabarlara ait ilk kesin haberi ,461-465 yıllarında, Bizans tarihçisi Priskos vermektedir. Bizans kaynaklarında “Sabar, Sabeir, Saber, Sabir”, Ermeni kaynaklarında “Svar, “Sbar, Sbir”, İslam kaynaklarında “Sebir” şeklinde geçmektedir. Sabarlar hakkında edinilen bilgilerin yabancı kaynaklardan elde edilmiş olması isimlerinin pek çok varyasyonu olmasına sebep olmuştur. Sabar adından Kaşgarlı Mahmud'da haberdardır. Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eserinde "Bulgar ile Rum diyarına yakın, Saksın diye bir yerdir" demektedir . Haritasından ve açıklamalarından anlaşıldığına göre Sabarlar Peçenekler ile komşulardır.^【2】 

Sabar kelimesi Türkçe sapmak fiiline -ar eki eklenmesiyle (“Sab-ar”) meydana gelmiş olup “sapan, yol değiştiren, başıboş” anlamlarına gelmektedir.^【3】  İsim Türklerde bulunan ad verme usulüne uygundur. Tıpkı Hazarlar ve Bulgarlar gibi isimleri Türkçeden gelmektedir ve bu Türk olduklarını gösteren delillerden biridir. Bunun yanı sıra Sabarlara ait şahıs isimleri de Türkçedir: Balak, İliger, Boarık (Buğarık) vb.

Sabarların erken tarihleri iyi bilinmemektedir. Asıl yurtları hakkındaki ilk bilgiler Tanrı Dağlarının batısı ile İli Nehri arasındaki sahada yaşadıkları üzerinedir. Adlarının gösterdiği gibi herhangi bir ana kütleden kopmaları söz konusuysa Asya Hun İmparatorluğu'na bağlı topluluklardan biri olmaları gerekmektedir. 5. yüzyıl Bizans tarihçisi Priskos'un verdiği bilgiye göre isimleri ilk kez Batı Sibirya'ya göç eden kavimler arasında geçmektedir.^【4】  Buna göre doğudan gelen Avarlar karşısında tutunamayan Sabarlar batıya yönelmişler ve Altay Dağları ile Ural arasındaki düzlüklerde yaşayan Ogur Türkleri'ni yurtlarından çıkararak Tobol-İşim Irmakları çevresine yerleşmişlerdir. Bu olay Bizans tarihçisi Priskos'un eserinde şöyle anlatılmaktadır: ‘Sabirler, Ob ve İrtiş sahasındaki On-Ogurlar'a hücum ederek batıya kaydırdılar. On-Ogurlar da Sarogurlara saldırdılar. Sabarların kendileri de onları takip edip Yayık ve İtil nehirlerini geçtiler^【5】 . Sabarlar bu bölgeye yerleştikten sonra, burada yaşayan Fin-Ugor kökenli Vogul, Ostiyak gibi kavimler üzerinde egemenlik kurarak yüzyıllarca sürecek olan derin kültürel etkiler yarattılar. Bu bölgede yani Hazar Denizi’nin kuzeyi ve Yayık-İtil Havzası’nda yarım yüzyıl kaldıktan sonra 503 yılında Doğu Avrupa’ya doğru göç ederek bir kısım Bulgar gruplarını idareleri altına aldılar. Bu sırada Sabarlardan kalabalık bir kütle, 515 yıllarında Kafkaslar ve Kuban havzasına yerleşti. Bahsettiğimiz tarihten itibaren Bizans ve Sasani imparatorlukları ile temasa geçip Doğu Avrupa tarihinde mühim rol oynamaya başlayarak ön plana çıktılar. O dönemin iki büyük imparatorluğu olan Bizans ve Sasanilerin savaşlarına dahil olan Sabarlar mühim bir askeri güçtüler. Başta Sasaniler ile işbirliği içerisinde olan Sabarlar  528 yılında Boarık (Boğarık) Hatun zamanında Bizans ile anlaşmışlardır. Zamanın Bizans İmparatoru I. Justinianus'un çabaları ve hediyeleri ile oluşan bu dostluk 531 yılına kadar sürmüştür. Bu tarihten sonra kaynaklar Sabarlardan pek fazla bahsetmemektedir. 545 yılına kadar askeri güç olma özelliğini koruyan Sabarlar Kafkaslarda düzenlenen büyük seferde ağır kayıplar vermiş ve askeri güç olma özelliğini kaybetmiştir. Sabar sahasının bir bölümü Karadeniz'e kadar ulaşan Kök Türk idaresine girerken bir kısmında da Kök Türk Kağanlığına bağlı Hazarlar egemen olmuştur. Böylece Sabar Türkleri siyasi bir güç olmaktan çıkınca Kafkaslardaki hakimiyetleri 576'larda Bizans tarafından yıkılmıştır. Yıkılışlarından sonra Kür Nehri'nin güneyine yerleştirilmişlerdir. Bir kısım Sabar kütlesinin Macarlarla karıştığı söylenmektedir. Bu bölgede Sabarların adlarına 7. yüzyıl ortalarına kadar rastlanmakta ve Belencer ile Semender adlı iki Sabar kabilesinin aynı sahada daha sonra kurulacak olan Hazar Devleti'nin esas kütlesini meydana getirdiği bilinmektedir.

Kültürel Miras   

Sabarlar sadece yaklaşık bir asır süren siyasi varlıklarını yitirmişlerdir. Fakat iki büyük yerleşik devlet olan Sasaniler ve Bizans üzerinde derin izler bırakmıştır. Büyük savaş güçleri ve bilhassa yüksek harp tekniği Bizans tarihçilerinin yazılarına konu olmuş; onların taarruz amaçlı, kolay taşınan ve kullanışlı koçbaşları ile yürüyen kuleleri hakkında bilgi vermişlerdir. Bizans tarihçisi Prokopios’a göre: "Sabarlar insan hafızasının hatırlayabildiği zamandan beri, ne İranlılardan ne de Romanlılardan hiç kimsenin düşünemediği makinelere sahiptirler; öyle ki her iki imparatorlukta fenci eksik olmamış ve her devirde muhasara makineleri yapılmıştır. Fakat şimdiye kadar bu barbarlarınkine benzer bir buluş ne ortaya konmuş ne de onlar gibi kullanılmıştır."

Batı Sibirya'da Vogullar, Ostiyaklar ve İrtiş Tatarları arasında araştırmalar yapan S. Patkanoff'un tespitlerine göre Sabarlar bu bölgede yüzyıllarca süren etkiler yapmışlardır. Ob, Tura ve İrtiş boylarında, Sabar, Saber (Tapar), Saper, Savri, Sabrei, Sıbır (Sıvır) gibi yer ve kale adları yaygındır. Hatta Ay-Sabar, Kün-Sabar gibi şahıs adlarına da rastlanır. Tobolsk ahalisi buranın en eski sakinlerini Sybyr, Syvyr diye anmaktadır. Ayrıca bu civardaki halkın masallarında Sabarlar geniş yer tutmaktadır. Sabarları kendi büyükleri olarak kabul eden Ostiyakların yanında Vogulların da sonraları tabiyetine girdikleri Ruslara "Saper" adını vermiş olmaları halk nazarında eski Sabarların durumlarını ortaya koymaktadır. Aynı sahada 16. yüzyılda kurulan Sibir Hanlığının başkenti de Sibir adını taşıyordu. Rusların doğuya doğru yayılmaları esnasında İsker şehrini ele geçirmeleri neticesinde bu şehre verdikleri Sibir adı Rus harekâtı doğuya ilerledikçe çok geniş saha adı olarak günümüze gelebilmiştir.

Orta Avrupa'da Hun hakimiyeti yıkıldığı sırada Doğu Avrupa'da yine bir Türk boyunun tarih sahnesine çıkarak Sasani ve Bizans imparatorluklarıyla mücadele ettiği görülmektedir. Siyasi hakimiyetleri bir şekilde sona eren Sabar Türkleri, bugün Kafkasya, İdil-Ural ve Batı Sibirya'da varlıklarını sürdüren Türklerin teşekkülünde önemli bir konumdadır.