Şal Şepik, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde geleneksel olarak giyilen bir kıyafetin adıdır. “Şal”, pantolon biçimindeki alt giysiyi; “şepik” ise ceket tarzındaki üst giysiyi ifade eder. Bu giysilerin üretiminde kullanılan Şal Şepik Kumaşı, keçi tiftiğinden tamamen el işçiliğiyle, doğal yöntemlerle üretilen geleneksel bir dokuma kumaşıdır. Kumaş, estetik dokusu ve iklim koşullarına uygun yapısıyla işlevselliği birleştirir.

^{Şal Şepik kullanımı. (Kaynak: Anadolu Ajansı)}

Tarihçe

Yaklaşık 600 yıllık bir geçmişe sahip olan Şal Şepik Kumaşı, tarih boyunca özellikle Siirt’in Eruh ilçesinde dokunmuştur. 20. yüzyılın ortalarından itibaren üretimi azalmış ve unutulmaya yüz tutmuştur. Ancak Eruh Halk Eğitim Merkezi başta olmak üzere çeşitli yerel kurumların çabalarıyla gelenek yeniden canlandırılmış, kumaş yeniden üretilmeye başlanmıştır. Ayrıca, son 60 yıldır bu kumaş halk arasında geleneksel kıyafetlerde aktif olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Ayırt Edici Özellikler

• Hammadde: Tamamen keçi tiftiğinden üretilir.
• İşleme Yöntemi: Tiftikler çiriş otu ile kolalanır, doğal kök boyalarla boyanır; üretimde kimyasal madde kullanılmaz.
• Fiziksel Özellikler: Kumaş eni 33 cm, boyu ise 130 ile 1300 cm arasında değişir.
• İklime Uygunluk: Yaz aylarında serin, kış aylarında ise sıcak tutar.
• Zanaatkârlık: Tüm üretim süreci ustalık isteyen geleneksel tekniklerle el emeğine dayalıdır.

Üretim Süreci

1. Tiftik Hazırlığı: Keçilerden elde edilen tiftikler yıkanır, kurutulur, taranır ve iplik haline getirilir.
2. Çirişleme: Öğütülmüş çiriş otu kökü kullanılarak iplikler kolalanır.
3. Çözgü Hazırlığı: Kazıklar arasında iplikler çapraz şekilde serilerek çözgü sistemi oluşturulur.
4. Dokuma: Geleneksel tezgâhlarda, ayak pedalları ve mekik kullanılarak dokuma yapılır.
5. Yıkama ve Boyama: Dokunan kumaş, deterjansız suyla yıkanır ve kök boyalarla renklendirilir.
6. Tütsüleme ve Kalıplama: Kumaş, kükürt buharıyla tütsülenir ve kalıplara sarılıp kaynar suda kaynatılarak son hâline getirilir.

^{Şal Şepik üretimi. ( T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı )}

^{Şal Şepik üretimi (T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı )}

Coğrafi İşaret ve Koruma

Şal Şepik Kumaşı, Eruh Belediyesi tarafından yapılan başvuru sonucunda 14 Ekim 2022 tarihinde mahreç işareti olarak tescillenmiştir. Ürün, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından koruma altına alınmıştır. Tescil, kumaşın üretiminin yalnızca belirli coğrafi sınırlarda ve geleneksel yöntemlerle yapılmasını güvence altına alır. Ürün üzerinde “Şal Şepik Kumaşı” ibaresi ve mahreç işareti amblemi bulunması zorunludur. Bu ibare ve amblem doğrudan ürün ya da ambalaj üzerinde yer alamıyorsa, işletmede görünür bir alanda bulundurulmalıdır.

Tescil Bilgileri

Şal Şepik Kumaşı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından mahreç işareti olarak tescillenmiştir. Tescil No 1240 olan bu ürün için başvuru 24 Ağustos 2021 tarihinde yapılmış, tescil ise 14 Ekim 2022 tarihinde gerçekleşmiştir. Başvuru numarası C2021/000324 olan ürünün tescil ettireni, Siirt’in Eruh ilçesindeki Eruh Belediyesi’dir. Belediyenin adresi, 15 Temmuz Demokrasi Meydanı, Eruh/SİİRT olarak kayıtlıdır. Ürünün korunduğu coğrafi sınır, Ağrı, Batman, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Mardin, Muş, Siirt, Şırnak, Tunceli ve Van illerini kapsamaktadır. Tescil gereği olarak ürünün veya ambalajının üzerinde mutlaka “Şal Şepik Kumaşı” ibaresi ve mahreç işareti amblemi bulunmalıdır; bu mümkün değilse, söz konusu bilgiler işletmede kolaylıkla görülebilecek bir şekilde yer almalıdır.

Kurumsal Girişimler

Şal Şepik kumaşının üretim ve tanıtımının sürdürülebilirliği amacıyla kurumsal düzeyde çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çabaların en dikkat çekici örneklerinden biri, Siirt Olgunlaşma Enstitüsü bünyesinde 2024 yılında açılan dokuma atölyesidir. Bu atölye, kumaşın kültürel miras olarak yaşatılmasını ve yeni nesillere aktarılmasını hedeflemektedir. Siirt Valisi Kemal Kızılkaya, atölye açılışında yaptığı konuşmada, Şal Şepik’in doğal yöntemlerle üretilen ve estetik değeri yüksek, bölgeye özgü kadim bir el sanatı olduğunu vurgulamıştır.

Coğrafi Bağlılık

Şal Şepik Kumaşı’nın üretiminde kullanılan hammadde (keçi tiftiği), çiriş otu, boyama ve dokuma teknikleri yalnızca coğrafi sınır içindeki bilgi ve ustalıkla uygulanabilmektedir. Bu nedenle kumaş ile üretim bölgesi arasında sıkı bir ün bağı bulunmaktadır.

Denetim

Tescil edilen ürünün kalitesi ve özgünlüğünün korunabilmesi için düzenli denetim mekanizmaları uygulanmaktadır. Denetimler, Eruh Belediyesi koordinasyonunda, Eruh İlçe Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Eruh Kaymakamlığı ve belediyeden uzman kişilerden oluşan bir kurul tarafından yürütülür. Denetimler yılda en az bir kez yapılmakta, ihtiyaç hâlinde veya şikâyet üzerine tekrar edilmektedir. Denetimler sırasında:

• Kullanılan malzemelerin uygunluğu,
• Üretim tekniklerine sadakat,
• Ürün ölçüleri,
• Etiket ve işaret kullanımı gibi kriterler kontrol edilmektedir.