Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi, Türkiye’nin kültürel mirasının önemli taşıyıcı kurumlarından biri olarak, başta Neolitik Dönem olmak üzere, Paleolitik, Kalkolitik, Tunç, Demir, Helenistik, Roma, Bizans ve İslam dönemlerine ait on binlerce eseri sistematik biçimde sergileyen kapsamlı bir müze kompleksidir. Hem sergileme teknikleri hem de eser çeşitliliği açısından Türkiye’nin en büyük arkeoloji müzeleri arasında yer almakta; Göbeklitepe, Nevali Çori, Balıklıgöl ve Harran gibi tarihî alanlardan elde edilen buluntularla Anadolu’nun tarih öncesi ve tarihî süreçlerini belgelemektedir.

^{Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Kuruluş ve Kurumsal Gelişim

Şanlıurfa'da müze fikri ilk olarak 1948 yılında ortaya çıkmıştır. Atatürk İlkokulu’nda eserlerin depolanmaya başlanmasıyla başlayan süreç, 1956 yılında Şehit Nusret İlkokulu’na taşınarak gelişmiştir. Ancak mevcut fiziki şartlar Şanlıurfa'nın binlerce yıllık tarihî birikimini sergilemek için yetersiz kalmış, bu nedenle yeni bir müze binasının yapımına karar verilmiştir. 1965 yılında Şehitlik mevkiinde inşasına başlanan müze binası, 1500 metrekarelik bir alanda 1969 yılında ziyarete açılmıştır.

Bu yapı da zaman içinde yetersiz kalınca, 2015 yılında 29.000 metrekarelik kapalı alana sahip yeni müze kompleksi hizmete girmiştir. Yeni yapı, sadece fiziki büyüklüğüyle değil, aynı zamanda bilimsel, eğitimsel ve kültürel işlevleriyle de Türkiye müzeciliğinde örnek bir yapı olmuştur.

Mimari ve Fonksiyonel Özellikler

Müze kompleksi; 14 ana sergi salonu, 33 canlandırma alanı, geçici sergi salonları, sinevizyon odaları, çocuk atölyeleri ve hediyelik eşya satış birimlerinden oluşur. Arkeoloji ve mozaik müzeleri arasında yer alan arkeopark bölgesinde, dönemsel mimari özellikleri yansıtan yapı örnekleri ve kazı eğitim alanı yer almaktadır. Ayrıca bu alanda deneysel arkeolojiye yönelik çalışmalar yapılabilmekte, özellikle çocuklara kazı süreçleri tanıtılmaktadır.

Sergi güzergâhı 4,5 kilometreye ulaşmakta olup bu uzunluk, Türkiye’nin en uzun kapalı müze rotalarından biridir. Bu yönüyle hem fiziksel kapasite hem de sergi kurgusu açısından uluslararası müze standartlarına uygunluk göstermektedir.

Kronolojik Salonlar ve Tematik Teşhir

Müzede yer alan eserler tarihsel kronolojiye göre sunulmaktadır. Her salon dönemin sosyal, dinsel ve ekonomik yaşamına ışık tutan buluntularla desteklenmiş, canlandırmalar ve replikalarla zenginleştirilmiştir.

Neolitik Dönem Salonu

Bu salon, müzenin en önemli bölümlerinden biridir. Özellikle Göbeklitepe kazılarından elde edilen heykel, kabartma ve mimari parçalar burada sergilenmektedir. Göbeklitepe'nin bire bir ölçekli replikası ve tapınaklardaki hayvan figürleri (leopar, yılan, akrep, ceylan, yaban domuzu, vb.) Neolitik dönemde inanç sistemlerinin biçimi hakkında önemli bilgiler sunar.

^{Neolitik Dönem Salonu (Türkiye Kültür Portalı)}

Balıklıgöl Heykeli

1990’lı yıllarda Urfa’nın eski yerleşim alanlarında, Balıklıgöl’ün kuzeyinde ortaya çıkarılan ve “Urfa Adamı” olarak da bilinen bu heykel, insan boyutlarında yapılmış dünyanın en eski heykeli olarak kabul edilir. 180 cm uzunluğundaki bu kireçtaşı heykelin göz çukurlarına siyah obsidyen parçaları yerleştirilmiştir. Elleri önde kavuşturulmuş, tamamen çıplak bir insan figürüdür ve tabanı ‘U’ biçiminde yontulmuştur. Eser, Çanak Çömleksiz Neolitik Döneme tarihlenmektedir.

Diğer Dönem Salonları

• Paleolitik Dönem: Taş aletler ve yerleşim izleri.
• Kalkolitik ve Tunç Çağı: Seramik kaplar, mühürler ve figürinler.
• Demir Çağı: Silahlar, madeni takılar ve idoller.
• Helenistik, Roma ve Doğu Roma (Bizans) Dönemi: Lahitler, tanrı/tanrıça heykelleri, mimari kabartmalar.
• İslami Dönem: Sikke koleksiyonları, cam eserler ve seramik objeler.

Geç Roma Cam Eserleri

Müzede sergilenen cam eserler, özellikle Geç Roma dönemine ait şişeler ile dikkat çekmektedir. Bu şişeler genellikle parfüm ya da sıvı saklama amacıyla kullanılmış olup, serbest üfleme ve aletle şekillendirme teknikleriyle üretilmiştir. Cam eserler arasında:

• Basık Omuzlu Şişe: Açık yeşil camdan yapılmış, MS 3. yüzyıla tarihlenmektedir.
• Kaburga Bezeli Şişe: Kobalt mavisi camdan üretilmiştir; sekiz kaburga süslemesiyle MS 3.–4. yüzyıllara tarihlenir.
• Huni Ağızlı Şişe: Açık yeşil cam, huni biçimli boyunlu, MS 3.–4. yüzyıl.
• Çökertme Bezemeli Şişe: Kare gövdeli ve çökertme bezemeli, MS 3.–4. yüzyıl.
• Dik Kenarlı Şişe: Kısa boyunlu, saydam ve açık yeşil renkli, yine MS 3.–4. yüzyıla tarihlidir

Mitolojik ve Sembolik Eserler

Müze koleksiyonları arasında mitolojiye ait betimlemelere de yer verilmiştir:

• Eros ve Psykhe Kabartması: Antik çağ aşk anlatılarından birini yansıtan bu kabartma, dönemin ikonografik zenginliğini gözler önüne serer.
• Zafer Tanrıçası Nike: Roma dönemine ait heykel, kanatlı ve dökümlü giysisiyle zaferi sembolize eder.
• Yılanlı Kafa ve Taş Kase Parçası: Nevali Çori kazılarından elde edilen ve muhtemelen ritüel amaçlı kullanılan bu eserler, o dönemin dinsel sembolizmini taşır.

^{Eros ve Psykhe Heykeli (Türkiye Kültür Portalı)}

^{}

^{Şanlıurfa Müzesi (Turkish Museums)}