Şanlıurfa Oyun ve Oyuncak Müzesi, Türkiye’nin Şanlıurfa ilinde, Karaköprü ilçesi Şenevler Mahallesi’nde yer alan ve şehrin ilk oyuncak müzesi olma özelliğini taşıyan bir kültür kurumudur. 19 Haziran 2018 tarihinde ziyarete açılan müze, Karaköprü Belediyesi tarafından ilçede çocuklara, gençlere ve yetişkinlere yönelik kültürel çalışmalar kapsamında kurulmuştur. Müze, geçmişten günümüze farklı dönemlere ait oyuncakların yanı sıra çeşitli ülkelerden toplanmış eserleri de barındırmakta ve hem çocuklara hem yetişkinlere hitap etmektedir.
Şanlıurfa Oyun ve Oyuncak Müzesi Görseli (Karaköprü Belediyesi)
Kuruluş ve Tarihçesi
Karaköprü Belediyesi tarafından başlatılan müze girişimi, belediye başkanının “müze şehir” vizyonu çerçevesinde şekillenmiştir. Projenin öncüsü olarak kayda geçen belediye yönetimi, müzenin kuruluş sürecinde yerel halkın katılımını sağlamak amacıyla bağış kampanyası düzenlemiştir. Bu kampanya kapsamında vatandaşlardan çocukluk dönemlerinde sahip oldukları oyuncakları müzeye bağışlamaları istenmiş; bağış yapan kişiler, koleksiyonun sergilenen eserleriyle ilişkilendirilerek isimleriyle anılmıştır. Hazırlık süreci yaklaşık bir buçuk yıl sürmüş ve müze, çeşitli duyurulara göre Ramazan Bayramı'nın ikinci günü ziyarete açılmasının planlandığı anonsları almıştır; resmî açılış kaydı ise 19 Haziran 2018 tarihini göstermektedir. Başlangıçtaki koleksiyon büyüklüğü açılış döneminde ılk bildirilerine göre yaklaşık bin parçaya işaret ederken, müze daha sonraki dönemlerde bağış ve ilave edinimlerle koleksiyonunu genişletmiştir.
Konum, Fiziksel Düzen ve Altyapı
Müze, Karaköprü ilçesindeki Kültür Parkı içinde yer almakta ve hem kapalı sergi alanları hem de açık bahçe-düzenlemeleri aracılığıyla ziyaretçilere hizmet vermektedir. Bahçe alanında çizgi film kahramanları ve çeşitli hayvan figürlerinin maketleri ile eski sokak oyunlarını anımsatan düzenlemeler bulunmaktadır; bu alan, çocukların sergi ziyaretine eşlik eden etkileşimli oyun imkânları sunar. Müzenin fiziksel yerleşiminde iç mekân sergileme bölümleri ile dış mekân (bahçe) düzenlemeleri bir arada kullanılarak hem kronolojik hem tematik gezi yolları oluşturulmaktadır.
Koleksiyonun Kapsamı ve Sınıflandırma
Müzenin koleksiyonu, 1930'lu yıllardan günümüze uzanan geniş bir zaman aralığını kapsar. Toplanan eserler arasında el yapımı geleneksel oyuncaklardan sanayi ürünü kitle oyuncaklarına, mekanik-donanımlı oyuncaklardan bebek ve kuklalara kadar çeşitli türler yer almaktadır. Koleksiyonun ana sınıflandırma başlıkları şunlardır:
Mekanik ve hareketli oyuncaklar: 1950'li yıllardan kalma pedallı oyuncak arabalar ve mekanik düzenekler bu başlığın en dikkat çeken örneklerindendir. Bu tür oyuncaklar, dönem teknolojisinin çocuklara yönelik küçük ölçekli uygulamalarını gösterir.
Bebekler ve kuklalar: Hem el yapımı hem fabrikasyon bebekler ve kuklalar; kullanım malzemesi, üretim teknikleri ve boyut açısından çeşitlilik gösterir. Bazı bebeklerin uzun süreli kullanımı nedeniyle geçirdiği onarımlar/bakımlar koleksiyonun sosyokültürel tarihini de yansıtır.
Ahşap ve El Yapımı Sokak Oyuncakları: Telden yapılmış kamyonlar, tahtadan kaykaylar ve çivilerle oluşturulmuş oyun tahtaları gibi örnekler, yerel üretim geleneklerini ve çocukların yaratıcılığını belgelemektedir.
Uluslararası ve Propaganda Oyuncakları: Koleksiyonda Türkiye dışından edinilmiş oyuncak örnekleri de bulunmaktadır; ayrıca İkinci Dünya Savaşı dönemine ait propaganda amaçlı oyuncaklara ilişkin örnekler sergilenmektedir.
Eğitim ve Kültürel Katkı
Müze, sadece oyuncakları sergilemekle kalmayıp, ziyaretçilerine kültürel ve tarihsel bağlamda bilgi sunmaktadır. Çanakkale Zaferi’ne ayrılan özel bir bölüm, çocuklarda millî bilinç oluşturmayı amaçlamaktadır. Okul ve kreş gezileri kapsamında yapılan toplu ziyaretlerde çocuklar, geçmişte kullanılan oyuncakları tanıma ve kendi dönemiyle karşılaştırma imkânı bulmaktadır. Bu süreçte, teknolojik cihazlara bağımlılığın azaltılması ve çocukların yaratıcı oyun kültürüyle tanıştırılması hedeflenmektedir.
Ziyaretçi Profili ve Etkileşim
Müze, açılışından itibaren Karaköprü başta olmak üzere Şanlıurfa’nın diğer ilçelerinden ve çevre illerden (Diyarbakır, Mardin, Adıyaman vb.) ziyaretçi çekmektedir. Yetişkin ziyaretçiler, kendi çocukluk dönemlerinde kullandıkları oyuncakları görerek nostaljik anlar yaşamakta, bazı ziyaretçiler geçmişe dair kişisel anılarını paylaşmaktadır. Örneğin, 80 yıl önceye ait bir bebek, İstanbul’da yaşayan bir bağışçı tarafından müzeye kazandırılmış; bu tür bağışlar koleksiyonun değerini artırmıştır.
Sergileme Yaklaşımı ve Koruma İlkeleri
Müze sergileme yaklaşımında oyuncakların tarihsel süreç içinde malzeme, form ve teknoloji açısından geçirdiği değişimler vurgulanmaktadır. Hem kronolojik hem tematik düzenlemeler kullanılarak ziyaretçinin oyuncakları dönemsellik ve işlevsellik açısından karşılaştırmasına imkân tanınmaktadır. Bununla birlikte müze sunumlarında bağışçı öykülerine yer verilmesi, eserleri sadece nesne olarak değil, sosyokültürel bağlamlarıyla birlikte sunma amacını destekler.
