Sason, Batman iline bağlı bir ilçedir ve köklü bir tarihe sahip dağlık bir coğrafyada yer alır. Eski adı “Kabilceviz” olan ilçe, Türkiye Cumhuriyeti tarafından “Sason” adını almıştır. Ceviz, çilek ve bal üretimiyle tanınan Sason, Mereto Dağı gibi doğal güzellikleri ve Bozikan Kalesi gibi tarihi yapılarıyla dikkat çeker. Bölgenin geçmişi M.Ö. 1400’lere kadar uzanır; İskitler, Karduklar, Araplar ve Osmanlı dönemi boyunca farklı kültürlerin etkisi altında şekillenmiştir. Bugün Batman’a 65 km uzaklıkta bulunan ilçe, turizm potansiyeliyle de öne çıkar.
Tarihi Gelişimi
Sason’un tarihi, M.Ö. 2700’lerde Batı Türkistan’dan Kafkaslar’ı aşarak Anadolu’ya gelen İskitler’e dayanır. Sakalar, İran Şahı Kayaksar’ın (M.Ö. 633-584) hileli bir ziyafetle liderleri Alper Tonga ve boy beylerini kılıçtan geçirmesiyle zayıflamış; kuzeye çekilmeyen Sakalar, Van Gölü güneyi, Küçük Zap Suyu ve Dicle kolları arasındaki dağlık bölgede bağımsız bir beylik kurmuştur. Herodot (M.Ö. 500), bu bölgedeki boyları “Bohtlar” olarak anarken, Ksenofon (M.Ö. 401) “Karduklar” (Kürtler) adıyla tanımlamış ve bunların müstakil yaşadığını belirtmiştir. M.S. 305’te Hristiyanlık yayılırken, bölge “Kurduk-Elbeyliği” olarak Kortu, Kortik, Adrovar ve Motogan gibi belçaklara ayrılmıştır.
İslamiyet’in yayıldığı dönemde, Hz. Ömer zamanında (M.S. 639) Basra’dan göçen Arap aşiretleri bölgeye yerleşmiş; Sason halkının kökeni, bu Arap kabileleri ile Karduklar arasındaki akrabalığa dayanır. Osmanlı’da 1864’te vilayet sistemine geçildiğinde, Sason Siirt Sancağı ile Diyarbakır Vilayeti’ne bağlanmıştır; 1871 Diyarbakır Salnamesi bu durumu doğrular. Daha sonra Bitlis ve Muş’a bağlanan Sason, Cumhuriyetle birlikte Siirt’e kaza olarak katılmıştır. 1938’de Kozluk’un ilçe olmasıyla bucak statüsünden ayrılmış, 16 Mayıs 1990’da ise 3647 sayılı kanunla Batman’ın vilayet olması üzerine Siirt’ten ayrılarak Batman’a bağlanmıştır. 1945’te belediye teşkilatı kurulan ilçede, 1930’lara kadar Arapça ve Kürtçe konuşulurken, 이후 Türk dili yaygınlaşmıştır.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Ruslar ve Ermeniler bölgeye baskı yapmış; Ermeniler Müslüman halka zulüm ederken, Şeyh Said liderliğinde Gazi Perperini (Perperin Dağı) bölgesinde Ruslara karşı direniş gösterilmiştir. 1915’te Osmanlı fermanıyla Ermeniler Suriye ve Rusya’ya göç ettirilmiştir.
Coğrafi Durum
Sason, 908 metre rakımı ve 706 km² yüzölçümüyle Batman’a 65 km mesafededir. Nüfusu 30.774’tür ve nüfus yoğunluğu 44 kişi/km²’dir. Toroslar’dan Zağroslar’a uzanan engebeli bir coğrafyaya sahip olan ilçe, vahşi ve sulak bir araziye sahiptir. Mereto Dağı (2.821 m), bölgenin en yüksek dağıdır ve Diyarbakır havzasından görülebilir. Orman varlığı (368.600 da) bakımından Batman’ın en zengin ilçesi olan Sason’da meşe, menengiç, ceviz, çınar, kavak ve meyve ağaçları ilçe alanının %57’sini kaplar. Zograt Kanyon Vadisi gibi doğal güzellikler ve ters laleler, ilçenin flora zenginliğini yansıtır.
İlçede karayolu ulaşımı mevcut olsa da engebeli yapı ve yolların niteliği, özellikle kış aylarında gelişimi zorlaştırır. Köylerin tamamında yol bulunmasına rağmen yetersizlikler devam eder.
Ekonomik Durum
Sason’da birinci derece tarım arazisi sınırlıdır. Eskiden tütünle ünlü olan ilçe, günümüzde ceviz, çilek, bal, böğürtlen ve ipek böcekçiliğiyle tanınır. Çilek ihracatı önemli bir gelir kaynağıdır; Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA), çilek ve bal için coğrafi işaret tescili ve soğuk hava deposu projeleriyle destek sağlar. Ceviz ve fıstık üretimi de teşvik edilmekte; bal pazarlaması için toplama merkezi ihtiyacı öne çıkar. Belediye, sabit pazar yeriyle yerel ürünlerin satışını kolaylaştırır. Sanayi altyapısı zayıftır; hazır giyim atölyeleri dışında büyük istihdam sağlayan sektör bulunmaz.
Turizm Potansiyeli
Sason, tarihi ve doğal zenginlikleriyle turizm açısından potansiyel taşır. Bozikan Kalesi, Kaleyolu (Bozikân) Köyü’nde, Bizans döneminden (4. yüzyıl) kalma bir yapıdır ve İpek Yolu’nun kontrolünde rol oynamıştır. Mereto Dağı, dağcılık, yamaç paraşütçülüğü, bisiklet, yürüyüş ve foto safari için uygundur. Sevek Çeşmesi, Nabuhan, Hapyenk ve Ağde gibi şifalı içmeler doğal güzellik sunar; Sevek Doğa Turizmi Projesi ile piknik ve spor alanları planlanır. Yolüstü Köyü’ndeki maden suyu kaynağı, Haziran-Ekim arası böbrek hastaları için caziptir.
İnanç turizmi de önemlidir; Erdemli Mahallesi’ndeki Şehan Türbesi’nde her yıl Temmuz’un son Perşembe günü kurban kesilerek kutlama yapılır. Mereto Dağı zirvesindeki iki ziyaret de aynı gün yoğun ilgi görür. Zograt Kanyon Vadisi ve ters laleler, ilçenin doğal çekiciliğini artırır. Kayak merkezi, teleferik ve bungalov tesisleri gibi projelerle turizm canlandırılabilir.
