Satranç, beyaz ve siyah renklerle karşılıklı 2 kişinin oynadığı bir zeka sporudur.

Satranç Turnuvalarındaki Puanlama ve Eşlendirme Sistemlerine Genel Bakış

Bir satranç turnuvasında maçı kazanan taraf 1 puan alırken kaybeden taraf puan alamamaktadır, maç berabere biterse taraflar ½’şer puan almaktadır. Satranç turnuvalarında en çok kullanılan eşlendirme sistemi İsviçre Sistemi’dir. İsviçre Sistemi’nde müsabakayı kaybeden sporcular için elenme durumu olmaz, sporcular turnuva sonunda aldıkları puana göre sıralanırlar. İsviçre Sistemi’nde eşlendirme mantığı yukarıdan başlar, yüksek puanlı sporcular eşlendirilerek sırasıyla aşağıdaki oyuncuların eşlendirmesi tamamlanır. Örneğin, 4. Tur sonunda 4 puanlı 2 sporcu varsa önce onlar eşleştirilir, ardından varsa 3.5 ve 3 puanlı sporcuların birbirleriyle eşlendirilmesiyle devam edilir. İsviçre Sistemi’nde bir sporcunun 3 kez aynı renkte (3 Tur üst üste beyaz oynamak gibi) maç yapmaması, oynadığı rakiple bir daha oynamaması gibi kurallar vardır. Eşlendirme programları bu kurallara uygun şekilde eşlendirmeyi yaparlar. Bu sistem, bir sporcunun başarılı olabilmesi için turnuvada başarılı olan diğer sporcularla da eşleşmesini sağlar. Burada bahsedilen puan turnuva puanıdır. Turnuva sonunda sporcular puanlarına göre, eş puanlı sporcular ise averajlarına göre sıralanmaktadır. Averaj, sporcunun turnuvada maç yapmış olduğu rakiplerinin topladığı puanlarla hesaplanan bir puandır. Averaj sistemi, daha başarılı sporcularla oynayan kişinin eş puanlı bir başka sporcuya göre daha avantajlı olmasını sağlamaktadır. Turnuvadaki toplanan puanların yanı sıra sporcuların ülkelerindeki ve dünyadaki konumlarını gösteren rating/derecelendirme sistemleri mevcuttur.

^{Satranç Tahtası (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Satranç Rating/Derecelendirme Sistemlerine Genel Bakış

Dünya Satranç Federasyonu (FIDE) ELO adı verilen rating/derecelendirme sistemini kullanmaktadır. ELO sistemi, ABD'de fizik profesörü ve ABD Satranç Federasyonu'nun oyuncularının beceri seviyelerini ölçme biçimini iyileştirmek için çalışan bir satranç ustası olan Arpad Elo tarafından geliştirilmiştir. ELO, bir satranç sporcusunun dünya genelindeki konumu hakkında bilgi verir. Bunun dışında ülkelerin kendi içlerinde kullandığı ulusal rating/derecelendirme sistemleri de mevcut olabilmektedir. Örneğin, ülkemizde UKD (Ulusal Kuvvet Derecesi) adı verilen ELO sistemine ek bir rating/derecelendirme sistemi de kullanılmaktadır. Güncel olarak ülkemizdeki çoğu turnuva ELO sistemine dahil olmayıp sadece UKD değerlendirmesine tabi tutulmaktadır. Sporcular, turnuvalardaki maç yaptıkları kişinin rating puanına göre ve maç sonucuna göre her tur sonunda rating derecelerinde değişim yaşarlar. Bir sporcu maç kazandığında rating kazanırken, maç kaybettiğinde ratingi azalır. Beraberlik durumunda ise ratingi fazla olan kişinin puanı azalırken ratingi daha az olan sporcu rating kazanmış olur. Bu artma ve azalma sporcunun kendi ratingi ve rakibinin ratingi ile orantılı olacak şekildedir. Örneğin, 1500 ELO’ya sahip bir sporcu; 1800 ELO’ya sahip bir sporcuyu yendiğinde, 1200 ELO’ya sahip bir sporcuyu yendiği senaryoya göre daha fazla ELO kazanacaktır.

Rating/derecelendirme sistemi her turnuva sonunda ilgili kurumlara gönderilir ve bir sonraki ayda sporcunun ratingi güncellenmiş olur. Bu rating/derecelendirme sisteminin daha iyi anlaşılabilmesi için biraz daha detayına girilmesi ve dünyadaki karşılıklarının anlatılması yararlı olacaktır. Bir satranç sporcusu; CM (Aday Usta) olmak için 2200 ELO barajını, FM (FIDE Ustası) olmak için 2300 ELO barajını, IM (Uluslararası Usta) olmak için 2400 ELO barajını ve GM (Büyük Usta) olmak için 2500 ELO barajını geçmek zorundadır. Bahsedilen ELO barajlarını geçmenin yanı sıra unvanları elde edebilmek için çeşitli normları toplamak da gerekebilmektedir. Örneğin satrançtaki en büyük unvan olan GM unvanını almak için 2500 ELO barajını geçmenin yanı sıra 3 GM normu toplamak gereklidir. GM normu için oynanan turnuvalarda 2600 üzeri ELO performansı göstermek ve turnuvanın diğer norm şartlarına uyması gerekmektedir. Şu an için konu bütünlüğünü korumak adına turnuva normu alma şartlarının daha fazla detayına girilmeyecektir. Bir unvana hak kazanan sporcu, ELO puanı düşse dahi o unvanı kaybetmemektedir. ELO performansı, sporcunun kendi ELO puanından bağımsız olarak rakipleriyle oynadığı maçlar ve rakiplerinin ELO puanlarına göre toplamış olduğu puana göre belirlenir. ELO performansı, aynı zamanda hiç ratingi olmayan bir sporcunun ilk kez ratinginin çıkacağı zamanda da önemli bir parametredir. Örneğin, ratingsiz bir sporcu bir turnuvada 1400 ELO performansı gösterdiyse, ELO’su 1400 olarak çıkar ve bir sonraki aydan itibaren turnuvalara 1400 ELO ratingiyle katılmaya başlar.

Dünya Satrancına Genel Bakış

Günümüzde en yüksek ELO puanına sahip sporcu Norveçli GM Magnus Carlsen’dir. Nisan 2025 ELO listelsine göre Carlsen’in 2837 ELO’su vardır. Carlsen Temmuz 2011’den itibaren dünya sıralamasındaki 1.’liğini ve 2800 üstü ELO puanını korumaktadır. Ayrıca 2013 yılından 2023 yılına kadar Dünya Şampiyonluğu ünvanınını korumuştur. 2023 yılında kendi isteğiyle Dünya Şampiyonluk maçına çıkmamış ve unvan, Dünya Satranç Şampiyonası maçında Rus GM Ian Nepomniachtchi’yi yenen Çinli GM Ding Liren’e geçmiştir. 2024 yılında Hintli GM Gukesh Dommaraju, Dünya Satranç Şampiyonası maçında Ding Liren’i yenerek Dünya Satranç Şampiyonu olmuş ve güncel olarak Dünya Şampiyonu unvanının sahibi konumundadır. Resmi bir karşılığı olmasa da 2700 ELO puanı üstü sporcular Süper GM olarak adlandırılırlar. Nisan 2025 ELO listesine göre dünyada 2700 ELO puanı üstünde yer alan 33 sporcu yer almaktadır. Satranç konusunda en başarılı ülkelere Rusya, ABD ve son dönemdeki ciddi yükselişleriyle Hindistan örnek gösterilebilir. Rusya, özellikle 20. yy’da Dünya satrancının en önemli temsilcisi olmuş ve Kasparov, Karpov gibi birçok Dünya Şampiyonu çıkarmıştır.

^{GM Magnus Carlsen (Anadolu Ajansı)}

Ülkemizin Dünya Satrancındaki Yerine Genel Bakış

Ülkemizde satranca olan ilgi hızla artmaktadır. Bu ilgi, sporcularımızın turnuvalardan elde ettiği başarılara da doğrudan yansımıştır. Henüz 2700 ELO barajını geçen bir sporcumuz olmasa da GM Mustafa Yılmaz, Ocak 2024 ELO listesinde 2665 ELO puanıyla dünya sıralamasında 66. sırada yer almış ve bu başarısıyla bir Türk sporcunun ulaştığı en yüksek dünya sıralamasına ulaşmıştır. Nisan 2025 güncel ELO listesine göre ülkemizin 1 numarası 2636 ELO puanıyla 2008 doğumlu GM Ediz Gürel’dir. Ediz Gürel’i 2618 ELO puanıyla 2011 doğumlu GM Yağız Kaan Erdoğmuş takip etmektedir. Ediz ve Yağız kendi yaş gruplarında birçok rekora imza atmış ve ülkemizi daha şimdiden hem milli takım düzeyinde hem uluslararası bireysel turnuvalarda başarıyla temsil etmişlerdir. 20 yaş ve altı sporcular (U20) Nisan 2025 ELO listesine göre dünyada Ediz Gürel 8., Yağız ise 10. sırada yer almaktadır.

^{GM Ediz Gürel (Anadolu Ajansı)}

İki sporcumuz da kendi yaş gruplarında dünyada 1. sırada yer almaktadır. Ediz Gürel, 2024 yılında 15 yaşında GM olmaya hak kazanarak en genç Türk GM unvanını almıştır. Aynı sene içerisinde Yağız Kaan Erdoğmuş da 12 yıl 9 ay ve 29 günlük iken GM unvanı almaya hak kazanmış ve en genç Türk GM olmuştur. Yağız, bu başarısıyla aynı zamanda satranç tarihi boyunca GM olmaya hak kazanan en genç 4 sporcudan birisi olmuştur. Yağız Kaan, 2024 yılı içerisinde 2600 ELO barajını da geçerek bu başarıya ulaşmış dünyadaki en genç sporcu olmuştur. Bu 2 genç yetenek, sadece masa başı turnuvalarda değil; Lichess, Chesscom gibi dünyanın en çok tercih edilen online satranç sitelerindeki turnuvalarda da ciddi başarılara ve derecelere sahiptir. 22 Nisan 2025 tarihinde Chesscom’un düzenlediği Titled Tuesday turnuvasını kazanan Yağız Kaan, bu turnuvayı kazanan ilk Türk sporcu olmuştur. Turnuvayı GM Magnus Carlsen, GM Fabiano Caruana gibi çok önemli satranç sporcularının önünde bitirmiştir. Ediz Gürel, 45. Satranç Olimpiyatları’nda ülkemizi 2. masada temsil etmiş ve 2. masa 3.’sü olarak turnuvayı masa derecesiyle bitirerek önemli bir başarıya daha imza atmıştır. Bu başarıları dünya satrancında da ciddi ses getirmiş ve şimdiden Tata Steel gibi büyük çaplı turnuvalara davet almaya başlamışlardır. Ülkemizde aktif olarak 15 GM bulunmaktadır. Bu 15 GM’nin 4 tanesi (2’si Ediz ve Yağız) 2023 yılından itibaren bu unvana sahip olmuşlardır. Benzer şekilde IM ve FM unvanlarına sahip sporcularımızın sayısında da geçmişe oranla ciddi bir artış meydana gelmektedir. Görüldüğü üzere ülkemizde satranca artan ilgi, kazanılan unvanlara ve başarılara doğrudan yansımıştır.

^{GM Yağız Kaan Erdoğmuş (Anadolu Ajansı)}