Seddülbahir Kalesi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Çanakkale Boğazı'nın girişini savunmak amacıyla 1659 yılında inşa edilen bir kaledir. Hatice Turhan Valide Sultan tarafından yaptırılan yapı, Çanakkale Boğazı’nın Ege Denizi ile birleştiği noktada, Gelibolu Yarımadası’nın güney ucunda yer almaktadır. Kale, tarih boyunca stratejik bir öneme sahip olmuş, özellikle Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Savaşları’nda önemli rol oynamıştır.

_{Seddülbahir Kalesi - Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı}

Tarihçesi ve İnşası

Seddülbahir Kalesi, Osmanlı Devleti’nin Venedikliler ile yaptığı uzun süreli savaşlar neticesinde boğaz savunmasını güçlendirme ihtiyacından doğmuştur. IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Valide Sultan tarafından inşa ettirilen kale, Anadolu yakasındaki Kumkale Kalesi ile birlikte boğazın her iki tarafını koruma amacı taşımaktadır.

Kalenin mimarı hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, Osmanlı saray mimarı olan Mustafa Ağa tarafından tasarlandığı düşünülmektedir. Kalenin vakfiyesi, Hatice Turhan Valide Sultan Vakfiyesi’ne aittir. XIX. yüzyılda Osmanlı döneminde bir onarım sürecinden geçtiği bilinmektedir.

Mimari Yapısı

Kale, asimetrik ve kademeli bir plan anlayışına sahip olup yaklaşık olarak dikdörtgen şeklinde tasarlanmıştır. Deniz kıyısında bulunan kalenin dış cephesi orta kısmında kırılma gösteren bir yapıya sahiptir. Günümüzde mevcut durumda beş burcu bulunan kalenin, kuzey ve batısındaki burçlar arasında 136,5 metre mesafe bulunmaktadır. Kalenin içinde herhangi bir yapı günümüze ulaşmamıştır.

_{Seddülbahir Kalesi - Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı}

Çanakkale Savaşları ve Kale

Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Cephesi’nin önemli savunma noktalarından biri olarak kullanılmıştır. 3 Kasım 1914'te İtilaf Devletleri tarafından ilk kez bombalanmış ve Türk tarafı bu saldırıda ilk şehitlerini vermiştir. 19 Şubat ve 25 Şubat 1915'te müttefik donanması tarafından tekrar yoğun bombardımana maruz kalmış ve büyük ölçüde tahrip edilmiştir.

Savaşın ilerleyen dönemlerinde 26 Nisan 1915'te İngilizler, 27 Nisan 1915'te ise Fransızlar tarafından ele geçirilmiştir. Çanakkale Muharebeleri sırasında stratejik önemi nedeniyle birçok kez el değiştirmiştir.

Restorasyon Çalışmaları

Seddülbahir Kalesi, 14 Kasım 1980 tarihinde kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. 2006 yılında başlayan projelendirme çalışmaları kapsamında, Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 16 Kasım 2006’da kale ile ilgili projeler onaylanmıştır. Daha sonra konservasyon projeleri 23 Şubat 2007’de, çevre düzenleme ve restorasyon projeleri ise 24 Kasım 2009’da uygun bulunmuştur.

Kalenin restorasyonu, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arasında yapılan 11 Mayıs 2015 tarihli protokol kapsamında gerçekleştirilmiştir. 5 Haziran 2015’te başlatılan restorasyon süreci 18 Mart 2023’te tamamlanarak kale yeniden ziyarete açılmıştır.

_{Seddülbahir Kalesi - Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı}

Uluslararası Ödüller

Seddülbahir Kalesi’nin restorasyonu, uluslararası alanda dikkat çekmiş ve çeşitli ödüller kazanmıştır.

• 2024 yılında, İtalya'da düzenlenen Uluslararası Domus Restorasyon ve Koruma Ödülleri'nde “Kısa Liste Ödülü”ne layık görülmüştür.
• 2024 yılında, İngiltere merkezli Dezeen Ödülleri’nde "Miras Projesi" kategorisinde ödül kazanmıştır. Değerlendirme sürecinde, Çin, Malezya, Belçika, Avustralya ve İngiltere’den projelerle yarışarak birinciliği elde etmiştir.
• TMMOB Mimarlar Odası tarafından düzenlenen 19. Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri’nde Yapı-Koruma dalında ödüle layık görülmüştür.
• Singapur’daki Dünya Mimarlık Festivali’nde "Tamamlanan Kültür Yapıları" kategorisinde jüri özel takdir ödülü almıştır.

Restorasyon çalışmaları, Aga Khan, Europa Nostra ve ICOM ödüllerine aday gösterilmiştir.

Günümüzdeki Durumu

Restorasyon sonrası Seddülbahir Kalesi, Cumhuriyet'in 100. yılı olan 2023'te tamamlanarak ziyarete açılmıştır. Çanakkale Savaşları’nın önemli tarihi yapılarından biri olan kale, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından yönetilmekte ve kültürel miras olarak korunmaktadır. Günümüzde ziyaretçilere açık olup, Çanakkale Savaşları'nın izlerini taşıyan bir anıt niteliğindedir.