Sedef kakma sanatı, ahşap yüzeyler üzerine oyularak açılan yuvalara sedef parçalarının yerleştirilmesiyle gerçekleştirilen geleneksel bir süsleme sanatıdır. Bu sanat dalında kullanılan sedef, midye ve istiridye gibi bazı deniz canlılarının kabuklarının iç yüzeyini oluşturan sert, parlak ve fosforik özellikli bir malzemedir. Sedef, parlaklığı ve dayanıklılığı sayesinde yüzyıllardır dekoratif amaçlarla değerlendirilmektedir.

Kullanılan Malzemeler

Sedef kakma sanatına “sedefkârlık”, bu sanatı icra eden kişiye ise “sedefkâr” denilmektedir. Sedefkârlıkta bezeme amacıyla yalnızca sedef değil; aynı zamanda boynuz, bağa (kaplumbağa kabuğu), fildişi, kemik, fileto ve çeşitli metal teller (altın, gümüş, pirinç) de kullanılmaktadır. Bu malzemeler, genellikle koyu renkli ve sert ahşaplarla birlikte uygulanmaktadır. Abanoz, ceviz ve maun gibi ağaç türleri, sedefin rengini ve parlaklığını vurgulamak amacıyla tercih edilir.

^{Ahşap Oymacılığı ve Sedef Kakma Sanatını İcra Eden Usta (Anadolu Ajansı)}

Yapım Teknikleri

Sedef kakma işlemi birkaç aşamadan oluşur. İlk olarak süsleme yapılacak yüzeye motif çizilir ve bu motifin kenarlarına çelik uçlu keski ile kanallar açılır. Açılan bu kanallara ince metal teller yerleştirilir ve çekiç yardımıyla gömülür. Motifin içi oyularak ve sedef parçaları uygun şekilde kesilerek bu boşluklara kakılır. İşlem tamamlandığında yüzey ince eğeler ve zımpara yardımıyla pürüzsüz hâle getirilir; son olarak özel cilalarla parlaklık kazandırılır. Süsleme unsuru olarak en sık kullanılan motifler geometrik desenler, çiçek motifleri ve hat sanatına özgü kaligrafik biçimlerdir.

^{Sedef Kakma Sanatı Örneği (T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı)}

Tarihçe ve Gelişimi

Tarihsel olarak sedef kakma sanatı, Anadolu’da Selçuklu döneminde kullanılmaya başlanmış, Osmanlı döneminde ise özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda en parlak dönemini yaşamıştır. Osmanlı saray ve cami mobilyalarında; Kur’an muhafazaları, rahleler, sehpalar, sandalyeler, sedirler, masa ve koltuklar gibi iç mekân ögelerinde sedef kakmaya sıkça rastlanmaktadır. Ayrıca silah kabzaları, tütün tabakaları, kahve takımları, nalın, körük gibi gündelik kullanım eşyalarında da bu sanatın örnekleri mevcuttur.

Günümüzde sedef kakmacılık başta Kahramanmaraş, Gaziantep ve Adıyaman olmak üzere Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde usta çırak ilişkisiyle sürdürülen bir geleneksel el sanatıdır. Bu sanat, aynı zamanda çeşitli üniversiteler, halk eğitim merkezleri ve atölyeler aracılığıyla da aktarılmaktadır. Üretim alanı oldukça geniştir; baston, takunya, tarak, mücevher kutusu, çerçeve, ayna, sandalye, sehpa, tavla takımı, hançer gibi birçok eşya ve turistik objede sedef kakma uygulamaları görülmektedir. Ayrıca müze ve anıt eserlerdeki tarihî objelerin restorasyon çalışmalarında da bu sanat etkin biçimde kullanılmaktadır.

^{Sedef Kakma Sanatı (T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı)}

Coğrafi Yayılım ve Uygulama Alanları

Sedef kakma sanatı, yalnızca bir zanaat dalı değil, aynı zamanda zanaatkârların kimliğini ve kültürel belleğini şekillendiren önemli bir mirastır. Sanatın yaşatılması, kültürel süreklilik açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede sedef kakma sanatı, 2023 yılında Türkiye ve Azerbaycan tarafından ortaklaşa sunularak UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne kaydedilmiştir.

Bu listeye dahil edilmesiyle birlikte sedef kakma hem yerel hem de uluslararası ölçekte tanıtımı yapılan, korunması gereken bir kültürel değer olarak kabul edilmiştir. Geleneksel bilgi birikimiyle şekillenen sedefkârlık, günümüzde dijital ortamlarda da paylaşılmakta; sosyal medya, bloglar ve çevrim içi atölyeler aracılığıyla hem öğrenme hem de kültürlerarası etkileşim alanı yaratmaktadır.