Selanik Atatürk Evi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün 1881 yılında doğduğu, çocukluk ve gençlik yıllarının bir bölümünü geçirdiği evdir. Günümüzde Yunanistan’ın Selanik kentinde yer alan yapı, Atatürk’ün anısına müze haline getirilmiştir. Mülkiyeti Türkiye Cumhuriyeti’ne ait olan bina, Selanik Başkonsolosluğu yerleşkesinde bulunmaktadır ve Osmanlı konut mimarisinin özgün bir örneğini temsil etmektedir.
Selanik Atatürk Evi'nin Ön Cephesi (Anadolu Ajansı)
Tarihçe
Evin bulunduğu yapı, Selanik’in Koca Kasım Paşa Mahallesi’nde, Islahhane Caddesi üzerinde yer almaktadır ve 19. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiştir. Evin inşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1875 tarihli mahalle yoklama defterlerinde adı geçmektedir. 1878 yılı başlarında evin mülkiyeti, Selanik’te gümrük memurluğu ve evkaf kâtipliği yapmış olan Ali Rıza Efendi ile eşi Zübeyde Hanım’a geçmiştir. Mustafa Kemal Atatürk 1881 yılında bu evde doğmuş, çocukluğunu ve ilk gençlik yıllarının bir bölümünü burada geçirmiştir.
Ali Rıza Efendi’nin 1887 yılında vefatından sonra Zübeyde Hanım ekonomik sıkıntılar nedeniyle bir süre evi kiraya vermiş, ardından çocuklarıyla Langaza’daki ağabeyi Hüseyin Ağa’nın yanına taşınmıştır. Mustafa Kemal, öğrenim hayatı boyunca Selanik’e geldiğinde annesi ve kız kardeşiyle birlikte tekrar bu eve yerleşmiştir. 1907 yılında genç bir subay olarak Selanik’te görev yaptığı dönemde de siyasi faaliyetlerini bir süre bu evde yürütmüştür.
1912 yılında Balkan Savaşları’nın ardından Selanik’in Yunan ordusu tarafından ele geçirilmesi üzerine, Zübeyde Hanım ve kızı Makbule Hanım pek çok Türk ailesi gibi şehri terk ederek İstanbul’a yerleşmiştir. 1917 yılında Yunan hükümeti Selanik’teki Türk mülklerine el koymuş ve bu kapsamda Atatürk’ün doğduğu ev de devlet mülkiyetine geçmiştir. Lozan Antlaşması sonrası mübadele sürecinde bir süre mübadil aileler tarafından kullanılmış olan bina, 1930 yılında özel şahıslara satılmıştır.
Selanik Atatürk Evi (Anadolu Ajansı)
Müze Haline Getirilmesi
Cumhuriyet’in onuncu yılı kutlamaları vesilesiyle 29 Ekim 1933 tarihinde Selanik Belediye Meclisi, Türk-Yunan dostluğunun sembolü olarak Atatürk’ün doğduğu eve hatıra plakası yerleştirilmesine karar vermiştir. Türkçe, Yunanca ve Fransızca olarak hazırlanan mermer plaka, “Türk milletinin büyük müceddidi ve Balkan ittihadının müzahiri GAZİ MUSTAFA KEMAL burada dünyaya gelmiştir. İş bu levha Türkiye Cumhuriyetinin onuncu yıldönümü münasebetiyle konulmuştur. Selanik, 29 Birinci teşrin 1933”【1】 ibaresini taşımaktadır. Bu karar, iki ülke arasındaki yakınlaşmanın simgesi olmuş; 4 Kasım 1933’te düzenlenen törenle plaka evin duvarına yerleştirilmiştir.
Selanik Belediyesi, 1936 yılında binayı mevcut sahiplerinden 650.000 drahmi bedelle satın alarak 19 Şubat 1937 tarihinde evi resmen Türkiye Cumhuriyeti’ne hediye etmiştir. Anahtarlar Selanik Başkonsolosluğu’na teslim edilmiş, böylece yapı diplomatik statü kazanmıştır. Aynı dönemde, Atatürk’ün talimatıyla evin müze haline getirilmesi için hazırlıklar başlatılmıştır. Ancak II. Dünya Savaşı’nın başlaması nedeniyle restorasyon çalışmaları durdurulmuş, proje ancak 1950 yılında tamamlanabilmiştir.
10 Kasım 1953 tarihinde, Atatürk’ün vefatının on beşinci yıldönümünde, evin tefrişi tamamlanarak “Selanik Atatürk Evi Müzesi” adıyla ziyarete açılmıştır. Bu dönemde müzenin düzenlemesi, Dışişleri ve Millî Eğitim Bakanlıklarının koordinasyonunda, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Enver Ziya Karal’ın başkanlığında yürütülmüştür.
Selanik Atatürk Evi'nin Arka Cephesi ve Bahçesi (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Mimari Özellikler
Selanik Atatürk Evi, 19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı konut mimarisinin kent içi örneklerinden biri olarak inşa edilmiştir. Yapı, üç katlı bir konut tipolojisini yansıtır; bodrum kat üzerine yükselen kâgir zemin kat ve iki ahşap katla tamamlanmıştır. Yaklaşık 7 x 13,5 metrelik dikdörtgen bir oturum alanına sahip olan ev, dönemin geleneksel sivil mimarisine uygun olarak dar bir sokak dokusu içinde yer almakta ve uzun cephesi caddeye bakmaktadır.
Evin inşa malzemesi, zemin katta taş ve kireç harcıyla örülmüş duvarlar, üst katlarda ise ahşap karkas sistem üzerine kerpiç dolgudan oluşmaktadır. Dış cepheleri sıva üzeri pembe renge boyalıdır; bu özellik zamanla “pembe ev” olarak anılmasına neden olmuştur. Alt kat pencerelerinde demir parmaklıklar, üst katlarda ise Osmanlı konut geleneğine özgü ahşap kafesler (muşabak) yer almaktadır. Çatısı alaturka kiremitle örtülmüş olup eğimli biçimiyle Selanik’in iklim koşullarına uyum sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.
Evin plan düzeni işlevsel bir iç mekân organizasyonuna dayanır. Bodrum kat mahzen olarak kullanılmış; kiler ve hizmet odaları bu bölümde yer almıştır. Zemin katta taşlık ve yardımcı mekânlar, birinci katta mutfak, sofa, Zübeyde Hanım’a ait oturma ve misafir odaları bulunmaktadır. İkinci kat ise gusülhane (banyo), sofa ve Mustafa Kemal’in doğduğu ocaklı oda ile tamamlanır. Bu mekânlar arasında geçişi sağlayan ahşap merdiven, evin iç sirkülasyonunun merkezini oluşturur. Sofalar, hem katlar arası bağlantıyı hem de aile yaşamında ortak alan işlevini üstlenmiştir.
Zemin Kat, Atatürk ve Çocuk Odası (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Yaklaşık 7 x 6 metrelik dikdörtgen formdaki bahçe, yüksek duvarlarla çevrili olup dışarıya karşı mahremiyet sağlar. Ali Rıza Efendi’nin diktiği dut ağacı ve taş zeminli avlu, yapının doğal çevresiyle bütünleşmesini destekleyen unsurlardır. Bahçeden hem bodrum katına hem de birinci kata geçiş sağlanmaktadır.
İç mekânlarda kullanılan malzeme ve donatılar da 19. yüzyıl Osmanlı konut geleneğinin izlerini taşır. Döşemeler ahşap kaplama olup tavanlarda alçı süslemelere yer verilmiştir. Odaların ısıtılması için ocak nişleri bulunmakta, pencerelerde içe açılan ahşap kepenkler kullanılmaktadır. Yapının genel karakteri sade olmakla birlikte, pencere oranları ve cephe simetrisi bakımından dengeli bir estetiğe sahiptir.
1953 yılında müze haline getirildiğinde, restorasyon sürecinde evin özgün mimari dokusuna sadık kalınmış; cephe renkleri, pencere oranları, iç mekân düzeni ve ahşap doğramalar aslına uygun biçimde yenilenmiştir. Daha sonraki onarımlar sırasında (özellikle 1978, 2012 ve 2024 restorasyonlarında) yapının strüktürel bütünlüğü korunmuş, modern müzecilik gereksinimleri yapının tarihî formuna zarar vermeden entegre edilmiştir.
Selanik Atatürk Evi'nin 1. Katı (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Restorasyon ve Düzenleme Süreçleri
Selanik Atatürk Evi, müze haline getirildiği 1953 yılından günümüze kadar birçok kez onarım, restorasyon ve teşhir-tanzim çalışmalarına tabi tutulmuştur. Bu müdahaleler, yapının hem fiziksel bütünlüğünü korumayı hem de çağdaş müzecilik anlayışına uygun bir sergileme düzeni oluşturmayı amaçlamıştır.
İlk kapsamlı onarım çalışmaları, II. Dünya Savaşı sonrasında binanın müze olarak kullanılabilir hale getirilmesi amacıyla 1940’ta başlamış, ancak savaş koşulları nedeniyle 1950’ye kadar tamamlanamamıştır. 10 Kasım 1953 tarihinde müze olarak ziyarete açılan yapı, ilk teşhir düzeninde dönemin konut yaşamını yansıtacak biçimde tanzim edilmiştir.
1978 yılında Selanik’te meydana gelen deprem, binada ciddi hasar oluşturmuş ve yapının duvarlarında çatlaklar ortaya çıkmıştır. Bu gelişme üzerine 1980’de Kültür Bakanlığı, Türk mimarlar Köksal Anadol ve Esin Arıoğlu’nun sorumluluğunda bir restorasyon projesi başlatmıştır. Çalışmalar, evin orijinal formuna sadık kalınarak yürütülmüş; yapı 1981 yılında, Atatürk’ün doğumunun 100. yılı etkinlikleri kapsamında yeniden ziyarete açılmıştır. 1980’li ve 1990’lı yıllarda yapılan onarımlar, daha çok dış cephe iyileştirmeleri ve bakım çalışmalarından ibarettir.
1. Kat, Selanik Odası Zübeyde Hanım Heykeli (Anadolu Ajansı)
2000’li yılların başında, müzenin çağdaş müzecilik ilkeleri doğrultusunda yenilenmesi gerekliliği gündeme gelmiştir. Dışişleri Bakanlığı tarafından 2007 yılında hazırlanan rapor, yapının hem strüktürel hem de sergisel açıdan yenilenmesini öngörmüştür. Bu doğrultuda Kültür ve Turizm Bakanlığı koordinasyonunda 2012 yılında başlayan restorasyon çalışmaları, 2013 yılı ortalarında tamamlanmıştır. Bu dönemde binaya sonradan eklenmiş otantik olmayan bölümler kaldırılmış, iç mekânlar arşiv belgeleri temelinde yeniden düzenlenmiştir.
Son kapsamlı restorasyon ise 2024–2025 döneminde gerçekleştirilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Türk İş birliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) iş birliğiyle yürütülen proje kapsamında ahşap doğramalar, çatı ve bahçe duvarları yenilenmiş; sandık odası ve hamam özgün haline getirilmiştir. Ayrıca elektrik altyapısı modern standartlara uygun biçimde düzenlenmiştir.
2013 restorasyonu ile birlikte teşhir-tanzim sistemi yenilenmiş, yapı beş tematik bölüme ayrılmıştır: “Atatürk ve Çocuk Odası”, “Selanik Odası”, “Manastır Odası”, “İstanbul Odası” ve “Ankara Odası.” Bu odalarda Atatürk’ün yaşamının farklı dönemlerini anlatan bilgi panoları, kişisel eşyalarının replikaları ve dönemin fotoğrafları sergilenmiştir. Ayrıca ziyaretçilere Türkçe, Yunanca ve İngilizce sesli rehber uygulaması sunulmuştur. Aynı dönemde “Ankara Odası”na yerleştirilen balmumu Atatürk heykeli, müze atmosferinin dikkat çekici unsurlarından biri haline gelmiştir.
1. Kat, Manastır Odası (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Evin tarihi dokusunu koruyarak daha geniş kapsamlı bir teşhir planı hazırlamak amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2022 yılında yeni bir restorasyon projesi başlatılmıştır. Gerekli izinlerin alınmasının ardından uygulama çalışmaları Aralık 2024’te başlamış ve 2025 yılı güz döneminde tamamlanmıştır. Bu süreçte Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) da proje ortağı olarak yer almıştır. Restorasyonda, ahşap doğramalar özgün biçimlerine uygun şekilde yenilenmiş; çatı, bahçe duvarları ve taş döşemeler elden geçirilmiştir. Elektrik ve güvenlik altyapısı günümüz standartlarına uygun hale getirilmiş, sandık odası ve hamam bölümü özgün hâline dönüştürülmüştür.
Bu son düzenleme kapsamında müze koleksiyonu da zenginleştirilmiştir. Zübeyde Hanım’ın şahsi eşyaları, Ali Rıza Efendi’nin tespihleri, Atatürk’ün bebeklik dönemine ait objeler ve 19. yüzyıl Osmanlı belgeleri yeniden teşhire dahil edilmiştir. Ayrıca Rahmi Pehlivanlı’ya ait Atatürk Evi tablosu, 1925 tarihli Yunanca mülkiyet belgesi ve 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın ziyareti sırasında çekilmiş fotoğraflar da müze envanterine eklenmiştir.
9 Kasım 2025’te tamamlanan restorasyonun ardından müze, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ve TİKA Başkanı Abdullah Eren’in katılımıyla yeniden açılmıştır. Yenileme projesiyle hem yapı güçlendirilmiş hem de müze teşhiri genişletilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda Selanik Atatürk Evi, özgün mimarisini korurken çağdaş müze standartlarına uyum sağlamış; Türkiye Cumhuriyeti’nin kültürel mirasının yurtdışındaki en önemli temsil mekânlarından biri olarak işlevini sürdürmeye devam etmiştir.
Selanik Atatürk Evi 2. Kat (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Koleksiyon ve Sergi Alanları
Selanik Atatürk Evi’nin koleksiyonu ve sergileme düzeni, Mustafa Kemal Atatürk’ün yaşamını, ailesini, eğitim ve askerlik yıllarını, Cumhuriyet’in kuruluşuna uzanan süreci kronolojik bir biçimde aktarmayı amaçlayan tematik bir yapıya sahiptir. Müze, ilk kez 1953 yılında ziyarete açıldığında dönemin Türk ev yaşamını yansıtan özgün eşyalarla donatılmış, zaman içinde yapılan restorasyonlarla hem fiziksel hem de içerik bakımından zenginleştirilmiştir. Günümüzdeki teşhir düzeni, 2013 ve 2025 yıllarında gerçekleştirilen kapsamlı yenileme çalışmaları sonucunda oluşturulmuştur.
Müze üç kattan ve bir bodrumdan oluşmaktadır. Zemin kat, giriş holü ile “Atatürk ve Çocuk Odası” bölümünü barındırır. Bu bölümde Atatürk’ün çocuklara verdiği öneme dikkat çeken bilgi panoları, Atatürk’ün çocukluk dönemini anlatan kısa filmler ve balmumundan yapılmış çocuk Atatürk figürü yer almaktadır. Ayrıca bu katta, evin tarihçesini ve restorasyon süreçlerini anlatan belgeler, plan çizimleri ve fotoğraflar da sergilenmektedir.
2. Kat Ankara Odası Atatürk Heykeli (Anadolu Ajansı)
Birinci katta, “Selanik Odası” ve “Manastır Odası” olarak adlandırılan iki ana sergi alanı bulunur. “Selanik Odası”nda, Atatürk’ün doğduğu kente ait fotoğraflar, dönemin şehir dokusunu gösteren haritalar ve Selanik yıllarına ait okul kayıtlarının kopyaları ziyaretçilere sunulmaktadır. “Manastır Odası” ise Atatürk’ün Manastır Askerî İdadisi yıllarını yansıtır. Burada okul notlarının transkripsiyonları, ders kitaplarının örnekleri ve Manastır’daki öğrencilik yaşamına dair görseller yer almaktadır.
İkinci katta yer alan “İstanbul Odası” ve “Ankara Odası”, Atatürk’ün askerî kariyeri ve devlet adamlığı dönemlerine ayrılmıştır. “İstanbul Odası”nda Harp Okulu’na ait belgelerin kopyaları, Atatürk’ün Kara Harp Okulu künye kaydı ve üniforma replikaları sergilenmektedir. “Ankara Odası” ise Cumhuriyet dönemini konu edinir. Burada Cumhurbaşkanlığı dönemine ait bir çalışma masası, sandalye ve Atatürk’ü koltuğunda oturur vaziyette betimleyen balmumu heykeli yer alır. Bu bölümde ayrıca Ankara Cumhuriyet Müzesi’nde bulunan Cumhurbaşkanlığı mührünün altın replikası da özel bir vitrinde teşhir edilmektedir.
Müzenin koleksiyonunda Atatürk’e ait kişisel eşyalar da önemli bir yer tutar. Bunlar arasında frak yeleği, şapka, kravat, baston, ayakkabı, ağızlık, tabaka, kibritlik ve kaşkol gibi objeler bulunmaktadır. Ayrıca yemek takımı, kaşık ve çatal setleri, sigara ağızlıkları ve günlük kullanım eşyaları da ziyaretçilere Atatürk’ün sade yaşam tarzını yansıtmaktadır. Bu eserlerin önemli bir bölümü Türkiye’deki Kocaeli ve Uşak müzelerinden seçilerek Selanik’e getirilmiştir. Tüm eşyalar, nem ve sıcaklık kontrolü sağlanan özel vitrinlerde sergilenmektedir.
Atatürk'ün Kişisel Eşyaları (Anadolu Ajansı)
Zübeyde Hanım ve Ali Rıza Efendi’ye ait bazı kişisel eşyalar da koleksiyonun bir parçasıdır. Zübeyde Hanım’ın tespihi, başörtüsü ve el aynası; Ali Rıza Efendi’nin dua kitabı ve ahşap bastonu bu bölümde dikkat çeken objelerdir. Ayrıca Zübeyde Hanım’ı sedir üzerinde tespih tutarken gösteren silikon heykel, “Selanik Odası”nda yer almaktadır.
Müze koleksiyonunun önemli bir kısmını belgeler oluşturur. 1878 tarihli Osmanlı tapu belgeleri, 1925 tarihli Yunanca mülkiyet belgesi, Atatürk’ün kardeşi Makbule Hanım’a 1921’de gönderdiği imzalı fotoğraf, Rahmi Pehlivanlı’nın Atatürk Evi tablosu ve 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın 1952 tarihli ziyaret fotoğrafları bu kapsamda sergilenmektedir. Ayrıca ziyaretçilere Türkçe, İngilizce ve Yunanca sesli rehber sistemiyle anlatım olanağı sağlanmakta; müze içerisinde Atatürk’ün hayatını özetleyen kısa belgesel filmler gösterilmektedir.
Selanik Atatürk Evi (TRT Avaz)
Kültürel Önemi
Selanik Atatürk Evi, yalnızca mimari bir yapı değil, Türkiye ile Yunanistan arasındaki kültürel etkileşimin de simgesidir. 1933 yılında Selanik Belediyesi’nin aldığı karar, Türk-Yunan dostluğunun geliştiği bir dönemin göstergesi olmuş; yapı, Atatürk’ün “Yurtta sulh, cihanda sulh” anlayışının mekânsal bir yansıması olarak kabul edilmiştir.
Günümüzde müze hem Türkiye’den hem de diğer ülkelerden gelen ziyaretçilerin yoğun ilgisini çekmektedir. 2023 yılında yaklaşık 285.000 kişi evi ziyaret etmiş, 2024 yılı başında restorasyon süreci öncesinde bu sayı 490.000’e ulaşmıştır.
Selanik Atatürk Evi, 19. yüzyıl Osmanlı konut mimarisinin korunmuş bir örneği olarak tarihî, mimari ve kültürel açıdan büyük öneme sahiptir. Atatürk’ün doğduğu bu yapı, 1933’te başlayan müzeleşme süreciyle uluslararası bir kültürel miras niteliği kazanmış; farklı dönemlerde gerçekleştirilen restorasyonlarla özgün kimliğini koruyarak günümüze ulaşmıştır. Müze hem Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusuna hem de Türk-Yunan kültürel ilişkilerinin tarihine tanıklık eden bir bellek mekânı olma özelliğini sürdürmektedir.
