10-20 Ağustos 1911 tarihleri arasında, Selanik Encümen-i Maârif İdaresi'nin gözetimi altında, vilayete bağlı öğretmenlerin katılımıyla I. Muallimler Kongresi düzenlenmiştir. Kongre on oturumda tamamlanmıştır. Genel olarak, 1. Eğitim ve öğretim yöntemleri, 2. Elifba öğretim yöntemi, 3. Türkçe okuma, imla ve dil bilgisi hakkında bütün vilayet okullarında uygulanacak ortak kararlar, 4. Okutulan ders kitapları ve bunların dışında kalanların amaca uygunluğu konuları ele alınmıştır. Bu amaçla "Elifba, Kıraat, Müntehabât, İntika Müzâkerâtı, Hesap, Coğrafya, Kavâid ve İmla, Ulûm-ı Dîniye ve Vav" komisyonları oluşturulmuştur.
Kongreye seksen okuldan 121 temsilci katılmıştır. Bunlardan altmış sekizi oluşturulan komisyonlarda görev almıştır. Öneriler hakkında yirmi üç konuşmacı söz almıştır. Kongreye katılanlar arasında Ali Haydar Taner, İbrahim Necmi Dilmen, Kâzım Nâmi Duru, Ali Canip Yöntem, Necmettin Zahir Sencer, Ahmet Hamit Ongunsu gibi Cumhuriyet döneminde de tanınmış isimler bulunmaktadır.
Kongrenin son oturumunda, düzenli olarak yapılması düşünülen kongrelerin sonuçlarını yaygınlaştırmak, her yıl görüşülecek gündem maddelerini belirlemek, öğretmenlerin toplantıda sağladıkları diyalogu sürekli kılmak ve toplantıda ortaya çıkan görüşleri kamuoyunun yararına sunabilmek amacıyla Selanik merkezinde sürekli bir sekretarya oluşturulması önerilmiştir. Bu sekretaryanın görevi; 1. Kongredeki görüşme ve karar tutanaklarını bir kitap olarak yayımlamak. 2. Öğretmenlerle yazışarak onların eğitimle ilgili önerilerini belirlemek ve gelecek kongrenin gündemini hazırlamak. 3. Öğretmenlik mesleğini geliştirmek için öğretmenlerle sürekli yazışarak görüş alışverişini sürdürüp gerekli teşebbüslerde bulunmaktır.
Tanzimat'la birlikte kamuoyunun gündemine giren parlamento kavramı ve bunun pratiğe geçirilmesiyle ilgili toplantılar, yazılar ve faaliyetler de gündeme girmiş olmalıdır. İttihat ve Terakkî Cemiyeti tarihinde bir dönüm noktası olan I. Jön Türk Kongresi 1902'de yapıldı. Aradan uzun süre geçtikten sonra İttihat ve Terakkî Cemiyeti 1910'da Selanik'te hususi bir kongre daha tertip etmiştir. Buradan hareketle, Osmanlı toplumunda kongre kültürünün bilindiği, Meşrutiyet sonrasında İttihat ve Terakkî'nin de bu tür gelişmelerde öncü rol oynadığı söylenebilir.
II. Meşrutiyet'in ilanı sonrasında Osmanlı yazar ve münevverleri, düşüncelerini geçmişe göre daha serbest bir şekilde yazmaya başladılar. Bu gelişmelerin neticesinde 1909-1912 seneleri arasında Varna, Manastır, İşkodra, Ohri, Selanik, Manastır, Üsküp gibi şehirlerde geniş katılımlı farklı toplantılar yapıldı. Bunlardan bazıları da bizatihi muallimlerin yaptığı, gerek kendi mesleki meseleleri gerekse ülkenin siyasî ve sosyal konularıyla ilgili toplantılardı. 1911'de Selanik vilayetinde düzenlenen Muallimler Kongresi, bu konuda yapılmış ilk toplantılardan biridir. Kongrenin usul ve işleyiş cihetinden olgunluk içerisinde tertip edilmiş olması dikkat çekicidir. Öncelikle toplantıyı yapacak komisyonların tertibi, gerekli raporların hazırlanması ve tartışılması sırasında meydana gelenler, muallimler arasında kongre kültürünün yerleştiğini gösterir.
Osmanlı modernleşmesinin önde gelen şehirlerinden Selanik, aynı zamanda İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin de hususi faaliyet mekânlarından biri olmuştur. Bu bakımdan İttihat ve Terakkî kadrolarının öncülüğünde düzenlenen bu kongre şimdilik, tutanakları yayımlanmış olan ilk öğretmenler kongresidir (Bir yıl sonra kitap olarak basılmış [1912], yeni harflerle de yayımlanmıştır). Kongrenin nihayetinde İbrahim Necmi Bey, bu faaliyeti Selanik'in eğitim tarihinde anımsanacak bir hadise olarak nitelemiştir.
Kongreyi tertip edenlerden Kâzım Nâmi'nin, Sultânî Mektebi'de (Galatasaray lisesi) bir alfabe kongresi düzenlendiğini, ibtidâî muallimlerinden (sonradan Yargıtay üyesi) Necmeddin Zâhir Bey'in, şahsî teklifine muvafık bir halde yeni bir alfabe kitabı telif etmekle görevlendirildiğini, bu alfabenin, Kongre Alfabesi olarak şöhret bulduğunu dile getirmesi ilgi çekicidir. Duru'nun Muallimler Kongresini "alfabe kongresi" olarak da nitelemesi ve alfabe hususi bir sahaya indirgemesi, ortaya koydukları işin önemini ve çapını gerektiği şekilde değerlendiremediği şeklinde de yorumlanabilir. Alfabe öğretimi bu kongrede öncelikli halde yer alsa da eğitim sahasındaki diğer derslerin programları, öğretim yöntemleri ve öğretmenlik mesleğinin sorunları tartışılmıştır.
Türk eğitim tarihi bakımından önemli bir toplantı olan bu kongrenin, alanla ilgili araştırmalarda pek dikkat çekmediği görülmektedir. Selanik'in kısa bir süre sonra elden çıkması, kongre tartışmalarının yer aldığı kitabın kapağında belirtildiği üzere "mahdut sayıda basılmış" olması da buradaki görüşlerin kamuoyuna yaygın olarak ulaşamadığı ihtimalini desteklemektedir. Kongre metinlerinin orijinal basılı nüshası çok az sayıda kütüphanede vardır.