Köken

Semiz kelimesi, Eski Türkçedeki semiz “yağlı, etli, şişman” anlamında kullanılan sıfattan türetilmiştir. Bu sözcük, yine Eski Türkçe semri- fiilinden gelir; bu fiil “yağlanmak, şişmanlamak” anlamındadır. Fiil kökünde görülen -r- yapı, Eski Türkçede fiil türetmede sık kullanılan bir yapıdır. Anlam bakımından, hem canlılar (özellikle hayvanlar) hem de yiyecekler için kullanılabilen bu kelime, fiziksel dolgunluk ve zenginlik izlenimi verir. Moğolca semezin “iç yağı” kelimesi, anlamı ve biçimi itibarıyla Türkçeden geç dönemde alınmış olmalıdır; bu da Türkçenin tarihsel etki alanının bir göstergesidir.

Kullanım Alanları

• Tarım ve hayvancılık: Büyükbaş veya küçükbaş hayvanların besili, yağlı olması durumunda kullanılır.
• Gıda ve mutfak kültürü: Yağlı, dolgun, lezzetli ürünler için kullanılır.
• Mecaz anlamda: Zenginlik, bolluk ya da gösterişli durumlar için mecazen kullanılır.
• Botanik: Semizotu (Portulaca oleracea) adındaki bitki türünde olduğu gibi, bitki adlarında nitelik belirten sıfat olarak yer alır.
• Tarihi ve edebi dil: Eski metinlerde “besili, gürbüz” anlamlarının yanı sıra “gösterişli, dolgun” anlamlarında da görülür.