Shadowban, sosyal medya platformları ve dijital ortamlar tarafından kullanıcıların içeriklerinin görünürlüğünü gizlice kısıtlamak amacıyla kullanılan bir tür içerik moderasyonu yöntemidir. Bu yöntemin temel özelliği, kullanıcının kendi paylaşımına erişimini açık tutarken diğer kullanıcıların aynı içeriğe erişimini sınırlamaktır. Böylece kullanıcı, içeriğinin görünürlüğünün azaltıldığının ya da kısıtlandığının farkına varmamaktadır.
(Yapay zeka tarafından oluşturulmuş görsel)
Kavramın Çerçevesi
Sosyal medya platformları, kullanıcıların paylaşmış oldukları içeriklerin kontrol edilmesi ve denetlenmesi amacıyla içerik moderasyonu yöntemlerine başvururlar. İçerik moderasyonu, platformların topluluk standartlarına ve politikalarına uygun olmayan içerikleri kaldırmak, azaltmak ya da sınırlamak için kullandıkları bir uygulamadır. Platformlar bunu yaparken; nefret söylemi, şiddet içeren içerikler, sahte haberler, spam içerikler veya topluluk kurallarına aykırı bulunan içeriklere müdahale ederler.
Sosyal medya platformları, moderasyon süreçlerinde insan moderatörlere ek olarak algoritmik sistemleri kullanmaya başlamıştır. Algoritmik moderasyon, yapay zeka ve makine öğrenimi sistemleriyle içeriklerin otomatik olarak analiz edilmesi ve değerlendirilmesidir. Bu algoritmalar, kullanıcıların etkileşimlerini, içerik türlerini ve geçmiş moderasyon kararlarını analiz ederek hangi içeriğin görünürlüğünün azaltılması gerektiğine karar verir.
Shadowban uygulaması, algoritmik moderasyon süreçlerinde önemli bir yere sahiptir. Bu uygulamayla birlikte içerik tamamen kaldırılmamakta, ancak algoritmalar tarafından kullanıcının paylaşımının platformdaki görünürlüğü sınırlandırılmaktadır. Bu görünürlük azaltılması, içeriğin önerilerde, keşfet sayfalarında ya da arama sonuçlarında daha az görünmesi şeklinde gerçekleşir. Algoritmalar içeriklerin hangi kriterlere göre sınırlandırılacağına ilişkin net kurallar içermediğinden, moderasyon kararları kullanıcılar için belirsiz ve şeffaf olmayan süreçler haline gelir.
Shadowban Türleri
Arama Sonuçlarından Gizleme (Search Ban): Shadowban uygulamasında kullanıcıların paylaştıkları içerikler, platformun arama sonuçlarında görünmez hale getirilir. Kullanıcı, kendi hesabından baktığında paylaşımını görebilir, ancak diğer kullanıcılar arama yaptığında o paylaşıma ulaşamazlar.
Öneri ve Keşfet'ten Gizleme (Suggestion Ban): Kullanıcının içeriği, platformların öneri sistemleri tarafından önerilmez. İçerik, keşfet sayfası veya benzeri öneri algoritmaları tarafından kullanıcılara gösterilmez. Böylece paylaşım, yalnızca doğrudan profile girilerek görülebilir ve viral olma ihtimali azalır.
Etkileşim ve Yorum Gizleme (Ghost Ban): Ghost ban yönteminde, kullanıcının diğer kullanıcıların gönderilerine yaptığı yorumlar veya etkileşimler sadece kendisine görünür. Başkaları tarafından görülmez veya çok gerilerde gösterilir. Böylece kullanıcı, görünürde etkileşime girdiğini sanırken, aslında paylaşımları platformda gizli tutulur.
Akışta ve Anasayfada Sınırlama (Feed Ban): Bu yöntemde kullanıcıların paylaşımları takipçilerinin anasayfa akışlarında ya hiç görünmez ya da çok daha alt sıralarda gösterilir. Takipçi sayısı yüksek kullanıcılar da bu durumdan etkilenerek paylaşımlarının etkileşim oranları düşürülür.
Hashtag Gizleme (Hashtag Ban): Sosyal medya programlarında belirli hashtag'leri kullanan kullanıcıların içeriklerinin görünürlüğü azaltılır. Kullanılan hashtag'ler platformun "uygunsuz" olarak tanımladığı veya sınırlandırdığı kelimelerden oluşuyorsa, içerik aramalarda ve hashtag sayfalarında gizlenir veya kısıtlanır.
(Yapay zeka tarafından oluşturulmuş görsel)
Shadowban ve Güç İlişkileri
Shadowban uygulamaları yalnızca teknik bir moderasyon yöntemi değildir. Aynı zamanda medya ve platform şirketlerinin söylemleriyle iç içe geçerek, güç ilişkilerinin yeniden üretilmesine ve pekişmesine neden olur. Bu uygulama, görünürlük üzerinde kontrol sağlayarak, kimin ve hangi tür içeriklerin ön plana çıkacağını belirleyerek ideolojik ve politik boyutlar kazanır. Shadowban uygulamasının medya tarafından ele alınış biçimi, mevcut güç ilişkilerini etkiler. Medya organları ve platform şirketleri, shadowban uygulamalarını şeffaf olmayan politikalarla meşrulaştırarak, görünürlük kriterlerini kendi çıkarları doğrultusunda belirlerler. Bu bağlamda platformların ve ana akım medyanın shadowban uygulamasını sunuş şekli, kullanıcıların algılarını şekillendirir ve içeriklerin sosyal medya alanındaki dağılımını etkileyebilir.
Platform şirketleri çoğu zaman shadowban uygulamalarını açıkça kabul etmemekte, bunun yerine kullanıcıların içerik üretim kalitesine odaklanmaları gerektiğini ileri sürmektedir. Bu söylem, platformların kendi içerik moderasyonu politikalarını sorgulamaktan kaçınmalarına ve sorumluluğu kullanıcıların bireysel performansına yüklemelerine yardımcı olur. Ayrıca medya organları, zaman zaman belirli grupların sansüre uğradığını vurgulayarak ideolojik kutuplaşmaları derinleştirebilir. Örneğin, siyasi olarak muhafazakâr veya ilerici kesimlerin içeriklerinin shadowban’a uğradığına dair iddialar, medya aracılığıyla politik çatışma alanı hâline getirilir. Böylece shadowban tartışmaları içerik moderasyonu sorunundan çıkıp, siyasi güç mücadelelerinin bir parçasına dönüşür.
Shadowban uygulamasının güç ilişkileri üzerindeki bir diğer etkisi de, kullanıcıları platformun değil, kendi davranışlarının sorumlu olduğuna inandıran bireysel sorumluluk söylemidir. Platform şirketleri genellikle kullanıcıların içeriklerinin görünmez kılınmasının temel sebebini kullanıcıların paylaşımlarının kalitesine veya kurallara uygun olmayan etkileşimlere bağlar. Bu, kullanıcıları içeriklerinin görünürlüğünün azaltılmasının asıl sebebini platformların algoritmik ve moderasyon politikalarından ziyade, kendi paylaşımlarının kalitesinde aramaya yöneltir. Kullanıcılar ise görünürlük kaybını kendi sorumlulukları olarak kabul ettiğinde, platformların içerik politikalarına ve algoritmik karar süreçlerine dair eleştirel bir tavır geliştirmek yerine, kendilerini sürekli algoritmik beklentilere uydurma çabasına girerler. Böylece platformlar üzerindeki kamusal denetim ve hesap verebilirlik zayıflar. Bu durum, platform şirketlerinin güç ilişkilerini pekiştirerek, kullanıcıları pasif konuma indirger.
Shadowban’ın politik etkileri, özellikle ifade özgürlüğü ve sansür tartışmalarında ön plana çıkar. Sosyal medya platformları, hangi içeriklerin görünür olacağına karar verme gücünü elinde tutarak politik söylemler üzerinde etkili olur. Shadowban, belirli siyasi görüşlerin veya aktivist söylemlerin yayılmasını gizlice kısıtlayabilir; böylece platformlar politik süreçlere dolaylı bir müdahalede bulunmuş olur. Shadowban uygulamasının sosyal ve politik sonuçları, platformların teknik içerik yönetiminin ötesine geçerek, bireylerin psikolojik durumlarını, ekonomik kazanımlarını, sosyal ilişkilerini ve politik ifade özgürlüklerini etkileyen önemli sonuçlar doğurur.
Shadowban’ın Ekonomik Sonuçları
Shadowban sebebiyle görünürlükleri azalan influencer’lar, markalarla yaptıkları iş birliklerinde performans düşüşü yaşayabilir. Bu durum, markaların influencer’lar ile anlaşmaları sonlandırması veya daha düşük ücretlerle çalışmaya başlamaları sonucunu doğurabilir. Aynı zamanda yeni marka anlaşmaları yapmak isteyen influencer’ların pazarlık gücünü zayıflatarak, dijital pazarlama sektöründeki ekonomik dengeleri olumsuz etkiler. Bunun sonucunda influencer’lar, shadowban nedeniyle içeriklerinin erişimi düştüğü için, hem marka iş birliklerinden daha düşük gelir elde eder hem de uzun vadede ekonomik sürdürülebilirliklerini kaybedebilirler.
Sosyal medya üzerinden ürün ve hizmetlerini tanıtan kullanıcıların da paylaşımlarının görünürlüğünün azalması, müşteri erişimini düşürerek satışları olumsuz yönde etkiler. Kullanıcıların paylaşımları shadowban nedeniyle hedef kitleye ulaşmadığında reklam bütçeleri boşa harcanmış olur. Kullanıcılar, reklam yatırımlarından bekledikleri geri dönüşleri alamaz, gelirleri düşer ve ekonomik zarar yaşarlar. Ayrıca görünürlüğü sınırlanan işletmelerin müşteri tabanı küçülür, bu da uzun vadede müşteri sadakati oluşturmayı zorlaştırır. Shadowban'ın ekonomik etkileri küçük ölçekli sosyal medya girişimlerini, bağımsız içerik üreticilerini ve küçük işletmeleri de biçimde etkileyerek, büyük platformların içerik yönetim politikalarına bağımlı hâle getirir ve ekonomik olarak kırılganlaştırır.
(Yapay zeka tarafından oluşturulmuş görsel)
Shadowban'ın Toplum Üzerindeki Etkisi
Shadowban uygulamaları platformların görünürlük üzerinde kontrol sağlaması sebebiyle kamusal tartışmaların niteliğini ve özgürlüğünü kısıtlayabilir. Özellikle tartışmalı konular, aktivizm veya siyasi içeriklerin shadowban aracılığıyla görünürlüğünün azaltılması, kamusal tartışmaların tek sesli hâle gelmesine ve toplumun farklı kesimleri arasındaki diyaloğun azalmasına yol açabilir. Bu durum, toplumsal kutuplaşmayı derinleştirme riski taşır ve toplum içindeki diyalog ve müzakere ortamını zayıflatır.
Sosyal medya platformları ayrıca, geleneksel medya araçlarının sınırlarını aşarak geniş ve çeşitlenmiş bir dijital kamusal alan sağlamıştır. Shadowban uygulaması ise platform şirketlerinin hangi içeriklerin bu alanda yer bulacağını belirlemesini sağlar. Shadowban uygulamasıyla görünürlüğü kısıtlanan içerikler, genellikle platformların belirlediği topluluk standartlarına uymayan ya da tartışmalı konuları içeren paylaşımlardır. Ancak bu sınırlama süreçleri şeffaf olmadığı için, platformların politikaları genellikle kullanıcılar tarafından sorgulanamaz.
Shadowban uygulamalarının belirsizliği, kullanıcılar arasında güvensizlik ve şüphe kültürünü besleyebilir. Özellikle bazı kullanıcıların veya grupların içeriklerinin gizlenmesi, toplum içinde hangi seslerin bastırıldığına dair spekülasyonları artırır. Bu durum, platformların içerik yönetim politikalarına ve genel olarak dijital platformlara yönelik toplumsal güveni zedeler. Özellikle politik kutuplaşmanın yoğun olduğu toplumlarda, shadowban uygulamaları etrafında yayılan spekülasyonlar, farklı grupların birbirlerine karşı güvensizliğini artırabilir. Bu da toplum içindeki diyalog ve karşılıklı anlayışı zayıflatarak, toplumsal kutuplaşmanın daha da derinleşmesine sebep olur.
