Sidamara Lahdi, Anadolu’da Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait en büyük mermer lahitlerden biridir. Eser, Konya ili Ayrancı ilçesine bağlı Ambar Köyü yakınlarında, antik kaynaklarda Sidamara olarak anılan yerleşim bölgesinde bulunmuştur. Keşfi 19. yüzyılın son çeyreğine uzanır. Buluntu alanında yapılan ilk incelemelerde lahit, kısmen toprağa gömülü durumda ve sağlam biçimde tespit edilmiştir. Dönemin müze yöneticilerinin girişimleriyle lahdin korunması için taşıma çalışmaları başlatılmıştır. Osmanlı döneminde yürütülen bu nakil faaliyeti sonucunda eser İstanbul’a getirilmiş, İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonuna dahil edilmiştir. Günümüzde hâlen burada sergilenmektedir.
Sidamara Lahdi (Türkiye Kültür Portalı)
Lahit, Roma Dönemi’nde Anadolu’da gelişen görkemli gömme geleneğinin önemli bir örneğini temsil eder. Üretim tekniği, figür zenginliği ve boyutları itibarıyla hem dönemin heykel sanatını hem de ölü kültüyle bağlantılı inanç sistemini yansıtır. Yapım tarihi M.S. 3. yüzyıl olarak kabul edilmektedir.
Yapısal Özellikler ve Süsleme Düzeni
Tamamı beyaz mermerden yapılmış olan lahit yaklaşık 381 cm uzunluğunda, 200 cm genişliğinde ve 313 cm yüksekliğindedir; ağırlığı 30 tonun üzerindedir. Sanduka formundaki gövde, dört cephesi boyunca yivli sütunlarla kuşatılmıştır. Sütun aralıklarında, her biri bağımsız kompozisyonlar hâlinde düzenlenmiş yüksek kabartmalar yer alır. Figürler canlı duruşları, drapeli giysileri ve sahneler arasındaki hiyerarşiyle dikkat çeker.
Sidamara Lahdi (Türkiye Kültür Portalı)
Uzun cephede merkezî figür olarak yaşlı bir erkek tasviri bulunur; sağında genç bir kadın, solunda örtülü başlı bir figür yer alır. Kompozisyonun köşelerinde atlarını tutan Dioskurlar görülür. Kısa yüzlerden birinde meyve tepsisi taşıyan kadınla rulo tutan sakallı erkek, diğerinde ise atlı av sahnesi işlenmiştir. Bu tasvirler günlük yaşam, bereket, avcılık ve kahramanlık temalarını bir araya getirir.
Kapağın üzerinde lahit sahibi ve eşi yan yana uzanır biçimde betimlenmiştir. Köşe bölümlerinde yer alan Eros figürleri, ölüm sonrası yaşam inancına gönderme yapan simgesel bir yerleşime sahiptir. Kabartmalar derin işlenmiş, figürler arka plandan belirgin biçimde ayrılmıştır. Bu teknik, dönemin taş işçiliğinde ulaşılan yüksek düzeyi gösterir.
Sidamara Lahdi (Türkiye Kültür Portalı)
Sidamara Tipi Lahitler ve Sanat Tarihindeki Yeri
Sidamara Lahdi, Anadolu’da geliştirilen “Sidamara tipi sütunlu lahitler” grubunun adını aldığı örnektir. Bu tip lahitlerde cephe düzeni mimari bir cephe görünümündedir; sütun aralıklarına yerleştirilen sahneler genellikle mitolojik veya ailevi konulara ayrılır. Bu biçimlenme, Roma dönemi elit sınıfının hem dünyevi hem de manevi kimliğini anıtsal bir anlatı hâline getirme anlayışının yansımasıdır.
Sidamara tipi lahitler, özellikle Orta ve Güney Anadolu’da Roma etkisiyle biçimlenmiş sanat üretim merkezlerinde görülür. Bu eserlerin malzeme seçimi, kompozisyon planı ve figür işçiliği açısından Sidamara Lahdi en olgun örnek olarak değerlendirilir. Lahdin ölçüleri, ikonografik zenginliği ve korunmuşluğu onu yalnızca bir mezar yapısı değil, aynı zamanda Anadolu’daki mermer işçiliğinin ve heykeltıraşlık sanatının da belge değeri taşıyan bir ürünü hâline getirmiştir.
Eros Başı ve İade Süreci
Lahdin kapağında yer alan Eros figürlerinden birine ait baş, 19. yüzyıl sonunda İngiltere’ye götürülmüştür. Parça uzun süre Londra’daki Victoria & Albert Müzesi koleksiyonunda bulunmuştur. 2022 yılında Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ile müze arasında gerçekleştirilen diplomatik ve kurumsal görüşmeler sonucunda, eser Türkiye’ye iade edilmiştir.
Eros Başı (TRT 2)
10 Haziran 2022 tarihinde Türkiye’ye getirilen Eros Başı, uzman restoratörlerin yürüttüğü çalışmalarla özgün konumuna yerleştirilmiş ve lahdin bütünlüğü yeniden sağlanmıştır. Restorasyon tamamlandıktan sonra Sidamara Lahdi, 1 Temmuz 2022 tarihinde İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde ziyaretçilere açılmıştır. Bu süreç, kültür varlıklarının korunması ve ait oldukları coğrafyada sergilenmesine yönelik uluslararası iş birliğinin bir örneğini oluşturmuştur.
Eros Başı (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü)
Güncel Durum ve Koruma Çalışmaları
Sidamara Lahdi bugün İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin en dikkat çekici eserlerinden biridir. Eserin sergileme alanı, doğal ışık ve çevre düzeniyle birlikte lahdin boyutlarını ve kabartma derinliğini algılamaya olanak verecek biçimde düzenlenmiştir. Müze uzmanları tarafından periyodik koruma, nem ve sıcaklık kontrolü çalışmaları yürütülmektedir. 2022’de tamamlanan iade süreciyle birlikte lahit, fiziksel olarak eksiksiz hâle gelmiş ve bütüncül biçimde korunmaya alınmıştır.
