Sinan Paşa Camii, İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde, Barbaros Bulvarı ile Beşiktaş Caddesi'nin kesiştiği noktada yer alan, Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş ve 1555 yılında tamamlanmış bir camidir. Cami, Kaptanıderyâ Sinan Paşa'nın baniliğinde yapılmış ancak Sinan Paşa'nın 1553'teki vefatı üzerine inşaatı bir süre durmuş ve ölümünden sonra tamamlanmıştır. Yapı, Sinan Paşa Külliyesi'nin bir parçası olarak inşa edilmiştir.

^{Sinan Paşa Camii Dış Görünüm (İBB)}

Mimari Özellikler

Sinan Paşa Camii, Edirne'deki Üç Şerefeli Cami planının boyut ve oran farkları dışında tekrarlandığı bir yapıdır. Mimar Sinan'ın eski modelleri yeniden yorumlama çabasının görülebildiği cami, banisinin vefatı nedeniyle dönemin diğer yapılarına kıyasla daha sade kalmıştır.

Caminin dış cephesi, bir sıra kesme taş ve üç sıra tuğla ile almaşık örgülü duvarlara sahiptir. Sade bir girişin üzerinde sülüs hatla yazılmış inşa kitâbesi bulunur. Son cemaat yeri, ortada büyük ve derin bir aynalı tonoz, yanlarda ikişer kubbe ile örtülü beş açıklıklı olarak düzenlenmiştir. Hammer'a göre bu bölüm harime 1749'da eklenmiştir.^【1】  Bu ekleme sırasında caminin kuzey duvarı büyük taşıyıcı pâyeler bırakılarak yıkılmış, son cemaat yerindeki kemerli açıklıklar örülerek kapatılmıştır. Önünde ise üzeri meyilli çatı ile örtülü ikinci bir son cemaat yeri bulunmaktadır.

Enine dikdörtgen plana sahip harim, 12,60 metre genişliğinde bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe altı ayak üzerine oturtulmuş olup geçişler pandantiflerle sağlanmıştır. Ayaklardan ikisi altıgen biçiminde olup doğu ve batıda serbest, kuzey ve güneyde duvar içine gömülüdür. Yan mekânlar ikişer kubbe ile örtülmüş, bu kubbelerle orta kubbe arasında kalan üçgen bölümlere birer küçük kubbe yerleştirilmiştir.

^{Minber ve Camii Süslemeleri (İBB)}

Pencere düzeni Üç Şerefeli Cami ile aynı olmakla birlikte, boyutların daha küçük tutulması iç mekânın daha aydınlık olmasını sağlamıştır. Kubbe kasnağında on iki, kıble duvarında dördü yuvarlak olmak üzere on üç, sağ ve sol taraflarda onar, kapı tarafında ise dokuz pencere bulunmaktadır.

Mihrap, üstü mukarnaslı, alt kısmı madalyonlu, altı köşeli mermerden yapılmış olup yanlarına geç dönemlerde kalem işleri eklenmiştir. Minber sade mermerden olup geometrik süslemelere sahiptir. Ahşap vaaz kürsüsünün altına sonradan mermer konulmuştur. Tek şerefeli ve kurşun külâhlı minareye geçiş içeriden sağlanır. Şerefe korkulukları mukarnas ve kabartmalarla süslüdür.

Avlu, iki kapılı olup ortasında dört sütunlu, yekpâre beyaz mermerden yapılmış ve zarif bir saçağa sahip bir şadırvan bulunur. Şadırvanın su haznesinin dört yüzünde Reîsülküttâb Mehmed Sıhhî Efendi'nin kitâbesi yer alır ve burada da külliyenin tamamlanış tarihi 1555-56 (H. 963) olarak belirtilir.

^{İç Mekân ve Avize Detayı (İBB)}

Külliyenin Diğer Yapıları

Sinan Paşa Külliyesi; cami, medrese, mektep ve çifte hamamdan oluşmaktadır. Ancak günümüze sadece cami ve medrese ulaşabilmiştir.

Medrese: Mimar Sinan, bu camide ilk defa avlu revaklarının arkasına medrese odalarını yerleştirmiştir. On iki odası bulunan medrese, çeşitli dönemlerde onarımlar görmüş, revak düzeni değişmiş ve odaların önü madenî doğrama ile kapatıldığı için özgün durumunu yitirmiştir. Üzeri kiremit kaplı çatı ile örtülüdür.

Mektep: Hadîkatü’l-cevâmi‘de, caminin avlusunda bulunan ve 1641-42 tarihli mektebin Kösem Sultan tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir. Mektebin iç avluda yer alması mümkün olmadığından, caminin bir de dış avlusu olduğu düşünülmektedir.

Hamam: Külliyenin diğer yapılarından oldukça uzakta, Beşiktaş Caddesi ile Hayreddin İskelesi Sokağı'nın birleştiği yerde inşa edilmiştir. Beşiktaş deresinin altından geçen bir köprünün yanında yapıldığı için "Köprü Hamamı" olarak da anılmıştır. Çifte hamam olarak düzenlenen yapının kuzeyinde erkekler, güneyinde kadınlar kısmı yer almaktaydı. Sinan'ın 1547'de Samatya'da yaptığı Yâkub Ağa Hamamı'na boyut ve plan olarak benzeyen hamam, 1957 yılında Tophane-Beşiktaş yolu genişletilirken yıktırılmıştır.

Hazîre ve Türbe: Caminin batısında zaman içinde oluşmuş bir hazîre bulunmaktadır. Külliyenin doğusunda ise Şeyh Neccârzâde Mustafa Rızâ Efendi Türbesi yer alır. Sinan Paşa'nın kendisi için caminin yanına yapılmasını istediği türbe inşa edilememiş, kendisi Üsküdar'daki Mihrimah Sultan Camii hazîresine defnedilmiştir.

Tarihsel Süreç ve Onarımlar

Külliye, tarihi boyunca birçok onarım ve değişiklik geçirmiştir. 1749'da son cemaat yerinin eklenmesi, 1936-37'de Vakıflar İdaresi tarafından yapılan onarımdа kuzey girişinde değişiklikler yapılması ve kıble duvarına bitişik meşrutanın yıkılması önemli müdahalelerdendir. 1972-74 yılları arasında avlu ve medrese odalarında restorasyon çalışmaları yapılmış, bu sırada caminin 19. yüzyıla ait seçmeci üsluptaki bezemeleri klasik üslupta bezemelerle değiştirilmiştir.

1960'lı yıllardaki yol düzenlemeleri, Barbaros Meydanı'nın ortaya çıkarılması, Tanmayı Caddesi'nin genişletilmesi ve Barbaros Bulvarı'nın açılması sırasında külliyeye ait bazı yapılar günümüze ulaşamamıştır.

Baninin Diğer Yapıları

Sinan Paşa'nın Beşiktaş'ta bir mescid daha inşa ettirdiği, ancak bu yapının günümüze ulaşamadığı bilinmektedir. Ayrıca sur içinde, biri Fatih'te (1918 yangınında yok olmuş, minaresi gravürlerde görülebilir), diğeri Ayakapı'da (Bizans şapelinden dönüştürülmüş, Kızıl Mescid olarak bilinir) olmak üzere iki mescidi daha bulunmaktaydı.