Sphere, resmi adıyla Sphere at the Venetian Resort, Las Vegas, Nevada'da konumlanan, küresel mimariye ve kullanıcıyı içine alan (immersive) teknolojilere sahip bir müzik ve eğlence mekanıdır.

Madison Square Garden Entertainment (MSG Entertainment, daha sonra Sphere Entertainment olarak yapılandı) tarafından geliştirilen ve işletilen yapı, hem dış cephesini kaplayan yaklaşık 54.000 metrekarelik (580.000 sq ft) programlanabilir LED ekranı (Exosphere)  hem de iç kısmında bulunan 16K çözünürlüklü sarmal ekranı, gelişmiş ses sistemi ve 4D duyusal efektler gibi özelliklere sahiptir.

^{Sphere, Pexels}

Tarihçe ve İnşaat

Sphere projesi, Madison Square Garden Entertainment (MSG Entertainment) ve şirketin Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO'su James L. Dolan'ın canlı eğlence deneyimini teknoloji aracılığıyla dönüştürme vizyonu doğrultusunda geliştirilmiştir. Amaç, hem görsel hem de işitsel olarak özgün, tamamen sürükleyici deneyimler sunabilen bir mekan yaratılması olarak hedeflenmiştir.

İnşaatına 27 Eylül 2018 tarihinde temel atma töreniyle başlanmıştır. Projenin genel yükleniciliği için Haziran 2019'da AECOM firmasıyla anlaşılmıştır. Projenin maliyeti, inşaat süresince artış göstermiştir. Başlangıçta MSG yönetim kurulunun onayladığı ön maliyet tahmini 1.2 milyar dolar iken (Mayıs 2019), AECOM'un Temmuz 2019'daki ilk değerlendirmesi proje maliyetini yaklaşık 1.7 milyar dolar olarak tahmin etmiştir. MSG başlangıçta bu rakamı yüksek bulduğunu bildirmiştir. Çeşitli faktörler (tasarım değişiklikleri, küresel tedarik zinciri sorunları, enflasyon artışı gibi nedenler sonucunda projenin tamamlanma maliyetinin nihai olarak 2.3 milyar dolara ulaştığı rapor edilmiştir.

Sphere at the Venetian Resort, açılışını İrlandalı rock grubu U2'nun "Achtung Baby Live at Sphere" adlı rezidans programının ilk konseriyle 29 Eylül 2023 tarihinde yapmıştır.

Mimari ve Tasarım

Sphere at the Venetian Resort, 112 metre (366 ft) yüksekliği ve en geniş noktasında 157 metre (516 ft) çapa sahip, belirgin bir küresel formda inşa edilmiş bir yapıdır.

Yapının dış yüzeyi, "Exosphere" olarak adlandırılan, yaklaşık 54.000 metrekarelik (580.000 sq ft) bir alanı kaplayan ve tamamı programlanabilir bir LED ekrandan oluşur. Açıldığı dönemde dünyanın en büyük LED küresi olduğu ifade edilmiştir  .Bu dış ekran, her biri 48 ayrı LED diyot içeren ve aralarında 20 cm (8 inç) mesafe bırakılarak yerleştirilmiş yaklaşık 1.2 milyon adet disk şeklinde LED ünitesinden (İng. "puck") meydana gelmektedir. Üretici firma tarafından her bir diyotun 256 milyon farklı renk tonunu gösterebildiği belirtilmiştir. Exosphere'in LED teknolojisi ve entegrasyonu SACO Technologies tarafından sağlanmıştır. Bu dinamik dış cephe, sanatsal içerikler, atmosferik görseller, reklamlar ve özel etkinliklere yönelik tanıtımlar gibi çok çeşitli görselleri sergilemek amacıyla kullanılmaktadır.

Sphere'in iç mekanı da dışı gibi teknoloji odaklı ve sürükleyici bir deneyim sunmak üzere tasarlanmıştır. Mekan, etkinlik türüne göre değişmekle birlikte, yaklaşık 17.600 koltuklu bir kapasiteye ve ayakta durma alanları dahil edildiğinde toplamda yaklaşık 20.000 kişilik bir konuk ağırlama potansiyeline sahiptir. 

Bilimsel ve Mühendislik Temelleri

Kirchhoff-Helmholtz İntegrali

Bu hassas ses kontrolünün fiziksel temelinde, ses dalgalarının yayılımını ve kırınımını modelleyen Kirchhoff-Helmholtz integrali gibi ileri akustik prensiplerden yararlanan algoritmaların bulunduğu belirtilmektedir. Bu yaklaşımın, özellikle küresel geometrinin neden olabileceği ses saçılması ve yankılanma gibi akustik sorunları en aza indirerek, tüm dinleme noktalarında hedeflenen ses netliğini ve tutarlılığını sağlamayı amaçladığı ifade edilmektedir.

Helmholtz Denklemi

Sistem, HOLOPLOT'un yeni nesil 3D Ses Hüzmeleme (Audio-Beamforming) ve Dalga Alanı Sentezi (Wave Field Synthesis) teknolojisini kullanır. Bu teknolojiler, sesin mekan içindeki 3 boyutlu yayılımını, özellikle küresel geometride nasıl davranacağını hesaplamak için Helmholtz Denklemi gibi temel akustik denklemlerden yararlanır. LED ekranın arkasına yerleştirilmiş yaklaşık 167.000-168.000 hoparlör sürücüsü ile bu hesaplamalar, gerçekçi ve 360 derece sarmalayıcı ses alanları oluşturmak ve her dinleyiciye tutarlı bir deneyim sunmak için kullanılır. 

Shannon-Hartley Teoremi

Sphere'in teknolojik altyapısı, aynı zamanda çok sayıda kullanıcının eş zamanlı olarak bağlantıda kalmasını ve potansiyel interaktif özellikleri kullanmasını desteklemek üzere tasarlanmış yüksek kapasiteli bir kablosuz ağ mimarisi içerir. Bu ağın tasarımında, bir iletişim kanalının gürültü varlığındaki teorik üst veri iletim limitini tanımlayan Shannon-Hartley Teoremi gibi Bilgi Teorisi prensiplerinin, gerekli bant genişliğini ve düşük gecikme süresini sağlamak amacıyla göz önünde bulundurulduğu ifade edilmektedir. Bu altyapı, genel internet erişiminin yanı sıra, özellikle 10.000 koltukta bulunan haptik sistem gibi veri yoğunluklu interaktif unsurların sorunsuz çalışmasını hedefler.

Snell Yasası

Sphere'in iç mekanındaki yüksek çözünürlüklü (16K) ekranda sunulan görüntülerin kalitesi, aynı zamanda bu içerikleri üretmek veya işlemek için kullanılan gelişmiş kamera ve optik sistemlere de bağlıdır. Bu sistemlerdeki merceklerin ışığı hassas bir şekilde kırması ve odaklaması, ışığın farklı yoğunluktaki ortamlar arasındaki geçişini matematiksel olarak modelleyen Snell Yasası gibi temel optik prensiplerine dayanmaktadır. Optik tasarımda bu yasanın doğru bir şekilde uygulanması, Sphere'in devasa ekranında gösterilmek üzere net ve yüksek çözünürlüklü görüntülerin elde edilmesi için temel bir gerekliliktir.

Bir Kürenin Hacmi

Sphere'in devasa iç hacminin etkin bir şekilde planlanması, hem yaklaşık 17.600 kişilik (oturmalı) seyirci kapasitesini [Linsnled, Doitvision] barındırmak hem de sahne alanı ile birlikte yaklaşık 15.000 metrekarelik sarmal LED ekranın strüktürü gibi büyük ölçekli teknolojik bileşenlere yer açmak açısından kritik olmuştur [Dezeen, Doitvision]. Örneğin Özgürlük Heykeli'nin tamamı Sphere'in içine sığdırılabilir. Bu iç mekan düzenlemesinin ve kapasite planlamasının temelinde, küresel hacim hesaplamaları (V = 4/3πr³) gibi temel geometrik prensiplerin kullanıldığı belirtilmektedir.

İçerik ve Programlar

Sphere at the Venetian Resort, öncelikli olarak konserler, özel etkinlikler ve kendine özgü sinematik gösterimler için tasarlanmış çok amaçlı bir performans mekanıdır. Mekanın teknolojik yetenekleri, farklı türde etkinliklere ev sahipliği yapmasına olanak tanır.

Konser Rezidansları (Yerleşik Programlar): Sphere, açılışından itibaren dünyanın önde gelen müzik gruplarından bazılarının uzun süreli konser programlarına (rezidans) ev sahipliği yapmıştır:

• U2: Mekanın açılışını 29 Eylül 2023 tarihinde başlattığı "U2:UV Achtung Baby Live at Sphere" adlı programıyla İrlandalı rock grubu U2 yapmıştır. Bu program, 2 Mart 2024'e kadar sürmüş ve toplam 40 konserden oluşmuştur.
• Phish: Amerikalı rock grubu Phish, U2'nun ardından Sphere'de sahne alan ikinci grup olmuştur. Grup, 18-21 Nisan 2024 tarihleri arasında 4 konserlik özel bir program gerçekleştirmiştir. Bu konserlerde her gece farklı şarkı listeleri ve mekana özgü, anlık olarak değiştirilebilen görseller kullanılmıştır.
• Dead & Company: Grateful Dead üyelerinden oluşan Dead & Company grubu, Sphere'de birden fazla rezidans programı düzenlemiştir. 2024 yılında (Mayıs-Temmuz) gerçekleştirdikleri 30 konserlik "Dead Forever – Live At Sphere" programının ardından, grubun 10. yılını kutlamak üzere Mart-Mayıs 2025 tarihleri arasında 18 konserlik yeni bir program daha duyurulmuştur. Grubun 2024 programının yaklaşık yarım milyon dinleyiciye ulaştığı bildirilmiştir.

Konserlerin yanı sıra, mekanın teknolojik yeteneklerini sergilemek üzere özel olarak tasarlanmış "The Sphere Experience" adlı bir gösterim sunulmaktadır. Bu deneyimin ana unsuru, yönetmen Darren Aronofsky tarafından Sphere için özel olarak çekilen "Postcard from Earth" adlı filmdir. Mekanın açılışından kısa bir süre sonra (Ekim 2023'te) gösterime giren film, yaklaşık 50 dakika sürmektedir.

Gösterimden önce ziyaretçiler, atrium alanında interaktif bir deneyime katılırlar. Bu deneyimde "Aura" adlı insansı robotlar, 50 fit yüksekliğinde holografik benzeri görüntüler yansıtan Hypervsn ekranı ve Sphere Immersive Sound (HOLOPLOT) ses sisteminin bir tanıtımı yer alır. Film gösterimi sırasında ise iç ekranın görsel gücünün yanı sıra, koltuklardaki haptik titreşimler, rüzgar, sıcaklık değişimleri ve koku gibi 4D çevresel efektler de kullanılarak çok duyulu bir deneyim hedeflenir.

Yapının dışındaki devasa LED ekran Exosphere de kendi başına bir içerik platformudur. Sanatsal görsellerin, özel günlere yönelik temaların (örn. Cadılar Bayramı balkabağı, Noel kar küresi, Rockettes dansı) ve ticari reklamların gösterimi için kullanılmaktadır.

^{Aura adlı bir robot, misafirleri selamlıyor.(Rich Fury / Sphere Entertainment)}

Sphere Abu Dhabi

Sphere Entertainment Co. ve Abu Dhabi Kültür ve Turizm Bakanlığı (DCT Abu Dhabi), Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkenti Abu Dhabi'de ikinci bir Sphere mekanı inşa etme planlarını duyurmuştur. Yapılan açıklamalarda, bu proje için finansman desteği Abu Dhabi hükümeti tarafından sağlanacaktır. Şirket yetkilileri, Abu Dhabi'deki mekanın tasarım ve inşaat öncesi planlama aşamaları üzerinde çalışıldığını belirtmiştir. Sphere Entertainment Co. CEO'su Jim Dolan ayrıca, gelecekte daha fazla pazara uyum sağlayabilecek daha küçük boyutlu Sphere mekanları geliştirme niyetinde olduklarını da ifade etmiştir.