Stan Lee (doğum adı Stanley Martin Lieber, 28 Aralık 1922 – 12 Kasım 2018), Amerikalı çizgi roman yazarı, editör, yapımcı ve yayıncıdır. Marvel Comics’in gelişiminde belirleyici bir rol oynamış; modern süper kahraman anlatısının şekillenmesine öncülük etmiştir. Jack Kirby ve Steve Ditko gibi sanatçılarla birlikte Örümcek Adam (Spider-Man), Demir Adam (Iron Man), Yeşil Dev (Hulk), Thor, Fantastik Dörtlü (Fantastic Four), X-Men ve Kara Panter (Black Panther) gibi karakterlerin yaratılmasında yer almıştır. Çalışmaları, çizgi romanı popüler kültürün merkezine taşıyarak edebi, toplumsal ve sanatsal bir anlatı alanı haline getirmiştir. Lee, yaşamı boyunca hem yaratıcı üretimiyle hem de çizgi roman sanatı ve okuryazarlığı destekleyen girişimleriyle Amerikan kültürel mirasında kalıcı bir etki bırakmıştır.

Çocukluk ve Gençlik

Stanley Martin Lieber, 28 Aralık 1922 tarihinde New York’un Manhattan semtinde doğmuştur. Ailesi, Romanya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne göç eden Yahudi kökenli bir ailedir. Babası Celia Solomon Lieber ve annesi Jack Lieber, göçmen işçi sınıfına mensuptur. Ailesi ekonomik olarak zor bir dönemde yaşamış, özellikle Büyük Buhran yıllarında maddi sıkıntılar çekmiştir.

Çocukluk yıllarını New York’ta geçiren Lee, kardeşi Larry Lieber ile birlikte Bronx’ta küçük bir dairede büyümüştür. Erken yaşlarda okumaya ve yazmaya ilgi göstermiş, klasik edebiyat eserlerine ve macera hikâyelerine duyduğu merak, yazarlığa yönelmesinde etkili olmuştur.

Gençlik döneminde DeWitt Clinton High School’da eğitim görmüş ve okul gazetelerinde kısa hikâyeler ile denemeler kaleme almıştır. Lise eğitimini tamamladıktan sonra çeşitli işlerde kısa süreli görevler almış, ardından yayınevi dünyasına girmeye yönelik ilk adımlarını atmıştır.

Kariyer ve Başarılar

Stan Lee’nin profesyonel kariyeri 1939 yılında Timely Publications adlı yayınevinde asistan olarak başlamıştır. Bu dönemde yayınevinin idari ve teknik işlerinde görev almış; mürekkep doldurma, kalemleri düzenleme ve basım öncesi hazırlıkları yürütmüştür. 1941 yılında yayımlanan Captain America Foils the Traitor’s Revenge adlı hikâyede ilk kez “Stan Lee” takma adını kullanmış ve yazarlığa adım atmıştır.

II. Dünya Savaşı sırasında Amerikan Ordusu’na katılmış, burada eğitim filmleri ve tanıtım materyalleri hazırlamıştır. Savaşın ardından Timely Comics’e geri dönerek editörlük görevini üstlenmiştir. 1950’li yıllarda Timely Comics’in adı Atlas Comics olarak değişmiş, bu dönemde Lee çeşitli türlerde -macera, bilim kurgu ve romantik hikâyeler- senaryolar kaleme almıştır.

1960’lı yıllar, Stan Lee’nin kariyerinde dönüm noktası olmuştur. 1961’de Jack Kirby ile birlikte Fantastik Dörtlü (Fantastic Four) serisini oluşturmuş, bu başarıyı İnanılmaz Örümcek Adam (The Amazing Spider-Man) (1962), Yeşil Dev-Hulk (The Incredible Hulk), Demir Adam (Iron Man), Thor, X-Men ve Kara Panter (Black Panther) gibi yeni karakterler izlemiştir. Bu dönemde geliştirdiği “Marvel yöntemi” (Marvel Method) olarak bilinen yazım tekniği, hikâye özetinin çizerle paylaşılması ve çizimlerin ardından diyalogların yazılması esasına dayanmıştır.

^{Marvel Kahramanları (Flickr)}

Lee’nin yönetiminde Marvel Comics, Amerikan çizgi roman endüstrisinde önemli bir konuma gelmiş ve kısa sürede büyük bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır. 1972 yılında Marvel’in baş editörlüğünden ayrılarak şirketin yayıncısı olmuştur. 1980’lerde Marvel karakterlerinin televizyon ve sinema uyarlamalarında danışmanlık yapmıştır.

1998 yılında Stan Lee Media adlı internet tabanlı eğlence şirketini kurmuş, ardından POW! Entertainment girişimiyle yeni projelere yönelmiştir. Ayrıca 2010 yılında kurulan Stan Lee Foundation, okuryazarlık, sanat ve eğitim alanlarında faaliyet göstermeye başlamıştır.

Ödüller

Kariyeri boyunca çizgi roman sanatı ve popüler kültüre yaptığı katkılardan dolayı birçok ödül almıştır.

2012 – Visual Effects Society Awards: Lifetime Achievement Award (Yaşam Boyu Başarı Ödülü)

2011 – Producers Guild of America: Vanguard Award (Öncü Ödülü)

2009 – Scream Awards: Comic-Con Icon Award (Comic-Con Ikon Ödülü)

2008 – TV Land Awards: Superhero Award (Süperkahraman Ödülü)

2007 – Saturn Awards: Life Career Award (Yaşam Boyu Kariyer Ödülü)

2002 – Hollywood Walk of Fame: Yıldız plaketi (Star on the Walk of Fame)

1998 – Will Eisner Award: Hall of Fame (Onur Listesi’ne Alınma)

1994 – Jack Kirby Hall of Fame: Inductee (Üyelik)

1974 – Inkpot Award: Outstanding Achievement in Comic Arts (Çizgi Roman Sanatında Üstün Başarı Ödülü)

Kişisel Hayat

Stan Lee, 1947 yılında Joan Boocock ile evlenmiştir. Çiftin 1950 yılında doğan Joan Celia “J.C.” Lee adında bir kızları olmuştur. Eşi Joan Boocock Lee, uzun yıllar boyunca Stan Lee’nin çalışmalarında destekleyici bir rol üstlenmiş ve 2017 yılında vefat etmiştir.

Stan Lee yaşamının büyük kısmını Los Angeles’ta geçirmiştir. Yoğun çalışma temposuna rağmen kamuoyunda sıklıkla yer almış, çizgi roman etkinlikleri, film prömiyerleri ve hayran buluşmalarına katılmıştır. Günlük yaşamında sade bir hayat sürmüş, kariyeri boyunca ailesiyle birlikte kalmıştır. 95 yaşına kadar üretkenliğini sürdürmüş, yaşamı boyunca çizgi roman sanatıyla bağını koparmamıştır.

Son Yıllar ve Vefat

Stan Lee, yaşamının son yıllarında Marvel karakterlerinin sinema uyarlamalarında danışmanlık yapmış ve bu filmlerde kısa süreli görünümleriyle (cameo) yer almıştır. Bu dönemde Marvel sinematik evreninin hızla genişlemesiyle birlikte kamuoyu önünde yeniden tanınmış, çeşitli film prömiyerleri ve hayran etkinliklerine katılmıştır.

2010’lu yıllarda sağlık durumunun zayıfladığı belirtilmiştir. 2017 yılında eşi Joan Boocock Lee’nin vefatı sonrasında Lee, Los Angeles’taki evinde yaşamaya devam etmiştir.

Stan Lee, 12 Kasım 2018 tarihinde Los Angeles’ta 95 yaşında hayatını kaybetmiştir. Ölümü sonrası dünya genelinde çizgi roman yazarları, sanatçılar ve hayranlar tarafından geniş çaplı anma mesajları paylaşılmış, katkıları medya ve kültür alanında vurgulanmıştır. Cenaze töreni ailesi tarafından özel olarak düzenlenmiştir.