Yunus Emre ve Mevlana Celaleddin Rumi, suyu kullanarak aşk, ruh, varlık ve yaratıcı ile birleşme konularını derinlemesine işlerler. Su metaforu, aynı zamanda insanın varlık yolculuğundaki dönüşümünü, içsel yolculuğunu ve ilahi aşkın keşfini simgeler. Su, tasavvufi düşüncede sadece bir yaşam kaynağı değil, aynı zamanda ruhsal olgunluğa ve yaratıcı ile birliğe ulaşmak için bir araçtır. Bu metaforlar, tasavvufun derinliklerine inerek insanın manevi anlamda nasıl evrildiğini, Tanrı ile nasıl birleştiğini ve nihayetinde varlıkla nasıl bütünleştiğini anlatır.

Yunus Emre’nin Şiirlerinde Su Metaforu

Yunus Emre, Türk tasavvufunun önemli figürlerinden biri olarak, şiirlerinde suyu çok derin ve çok katmanlı bir metafor olarak kullanmıştır. Su, onun şiirlerinde genellikle bir arayışın, bir dönüşümün ve nihayetinde Tanrı ile birliğin simgesi olarak işlenmiştir. Tasavvufi anlamda su, insanın maddi dünyadan manevi dünyaya geçişini, benliğinden sıyrılarak Tanrı’ya ulaşmayı ifade eder. Yunus Emre’nin şiirlerinde suyun farklı halleri, insanın manevi yolculuğunun aşamalarını simgeler:

1. Katre (Damla): Su, başlangıçta bir damla olarak tasvir edilir. Bu damla, insanın başlangıç noktasını, arayışın ilk adımını simgeler. Bu küçük damla, büyük bir okyanus, Tanrı’nın kudretiyle birleşmek için ilk adımı atar. Aynı zamanda, damla, bir insanın ruhsal yolculukta başlangıçta sahip olduğu dar bir perspektifi ve sınırlı bilgiye işaret eder.
2. Pınar: Pınar, daha büyük bir su kaynağını simgeler. Yunus Emre’nin şiirlerinde pınar, insanın ruhsal yolculuğunun gelişen aşamasını, bilgelik ve içsel aydınlanmayı ifade eder. Bu dönemde kişi, daha geniş bir anlayışa, Tanrı’ya ve insanlığa dair derin bir içsel farkındalığa ulaşır. Pınar, sürekli akışıyla kişiyi manevi arayışa davet eder ve kişinin ruhunda taze bir kaynak sunar.
3. Irmak: Irmak, insanın manevi yolculuğunda bir adım daha ileriye gitmiş, içsel huzura daha yakın bir durumu ifade eder. Irmak, hareketli ve akışkan bir su kaynağı olduğundan, sürekli bir gelişimi ve değişimi simgeler. İnsan da bu aşamada sürekli bir manevi ilerleme içindedir; arayışı ve Tanrı’ya yönelişi devam eder. Irmak, aynı zamanda zamanın akışıyla da ilişkilidir ve kişinin zamanla daha derin bir içsel dönüşüm geçirdiğini simgeler.
4. Deniz: Deniz, Yunus Emre'nin şiirlerinde su metaforunun nihai aşamasıdır. Deniz, her şeyi kapsayan bir büyüklüğe, derinliğe ve sonsuzluğa işaret eder. Denize ulaşmak, bireysel benliğin yok olması, Tanrı ile birleşme ve "fena" (benlikten arınma) noktasına gelmeyi simgeler. Burada su artık ne akar ne de ses çıkarır; bu, arayışın son bulduğu, sükûnetin ve huzurun olduğu bir durumdur. Kişi, Tanrı’nın varlığına tam anlamıyla teslim olur ve her şeyin özüdür.

Yunus Emre'nin su metaforu, tasavvufi öğretileri anlamak ve insanın manevi yolculuğunu simgeler. Su, yalnızca yaşamı değil, aynı zamanda ölüm ve dönüşümü de kapsar. Onun şiirlerinde suyun akışı, kişinin içsel yolculuğunun evrimi ile paraleldir; başlangıçtaki dar perspektifinden nihayetinde Tanrı’nın mutlak birliğine ulaşan bir süreci anlatır.

Mevlana’nın Mesnevi’sindeki Su Metaforu

Mevlana Celaleddin Rumi, suyu, hem aşkın hem de varlıkla birliğin sembolü olarak kullanmış ve onun metaforik anlamlarını eserinde derinlemesine işlemiştir. Mevlana'nın Mesnevi adlı eserinde su, çok katmanlı bir anlam taşır ve pek çok tasavvufi kavramla iç içe geçer. Mevlana, suyu hem aşkı anlatmak hem de insanın varlık ve Tanrı ile ilişkisini anlatmak için kullanır. Mevlana'nın su metaforu, hem bireysel bir yolculuğu hem de kozmik bir bütünleşmeyi simgeler.

1. Aşk Metaforu: Mevlana, aşk-ı ilahi'yi anlatmak için su metaforunu kullanır. Su, Mevlana'ya göre, aşkın bir simgesidir ve aşk suyu, Tanrı'nın sevgisiyle özdeştir. Mevlana, suyun akışkanlığını, aşkın da insanı sürekli bir arayışa sevk eden doğasına benzetir. Su, aşkın varlığını ve sürekli yenilenen yönünü simgeler. İnsan, içindeki aşkı doğru bir şekilde yönlendirmeli, bu aşkı başkalarına sunmalıdır. Aşkın doğru yerde kullanılması, suyun temiz kalmasıyla ilişkilendirilir. Eğer aşk yanlış yönlere giderse, su kirlenir ve bağ susuz kalır. Bu, Mevlana'nın "su kirlenirse, bağ susuz kalır" şeklindeki metaforuyla ifade edilir. Burada, aşkın doğru bir yönelişi, Tanrı'ya olan arayışı ve doğru insanla birleşmeyi simgeler​
2. Âlem Metaforu: Mevlana, âlemi saf bir suya benzetir. Su, yaratılmış her şeyin temelini, Tanrı’nın sıfatlarını ve kudretini barındıran bir tecelli aynasıdır. Su, saf ve duru bir biçimde varlıkların özünü taşır ve her şeyin özünü görmemize yardımcı olur. Bu metafor, Mevlana’nın yaratılışı anlamada ve Tanrı'nın kudretini kavramada kullandığı bir diğer önemli sembolizmdir. Su, hem yaşamı hem de kozmik bütünlüğü temsil eder.
3. Ruh Metaforu: Mevlana, insanı ruh ve beden olarak iki unsura ayırır. Beden, su ve toprak karışımından yapılan bir yapı olarak tanımlanırken, ruh, bu bedende bulunan suya benzetilir. Mevlana'nın su metaforu, insanın ruhunun saf ve berrak olması gerektiğini anlatır. Su, insanın içsel dünyasını, kalbini ve ruhunu temsil eder. Beden, ruhun dışavurumu olarak suyu taşır. Ancak, Mevlana’ya göre insan sadece ruhuyla değil, hem ruhuyla hem de bedeniyle tam anlamıyla bir varlıktır. Su ve toprak, insanın bütünlüğünü oluşturur.
4. Ölüm ve Yeniden Doğuş: Mevlana, ölümü suyla ilişkilendirir. Bedendeki su, zamanla aslına döner, yani ölür. Ruh ise Tanrı’ya doğru yükselir. Su ve toprak arasındaki ilişki, insanın maddi bedeninin geçici olduğunu ve ruhunun sonsuz olduğunu simgeler. Mevlana, bedeni toprak ve ruhu su ile ilişkilendirerek ölümün sadece bir dönüşüm süreci olduğunu anlatır. Beden bir kenara bırakıldığında su, ruhun aslına döneceği yücelik alemlerine ulaşır.