logologo
fav gif
Kaydet
viki star outline
Avatar
Ana YazarTalat AYTAN18 Nisan 2025 10:20
Başlangıçta sıbyan mekteplerinde, modernleşme döneminde ise ibtidâî ve rüştiye mekteplerinde çocukların aruz ölçüsünü öğrenmelerini, estetik bir duyarlık kazanmalarını, Arapça-Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarını ezberlemelerini sağlamak için manzum sözlükler hazırlanmıştır. Bunlardan biri de sıbyan mekteplerinde ders kitabı olarak okutulan Sübha-i Sıbyan'dır. Sübha "tespih taneleri"; sıbyan ise "küçük çocuklar" anlamındadır. İsmi günümüz Türkçe'sine serbest bir tercüme ile "çocuklar için tesbihat" şeklinde çevrilebilecek bu eserin altmış kadar yazma nüshası bulunmaktadır. 1801-1900 yılları arasında en az otuz defa basılmıştır. Türkçe-Arapça bir manzum sözlüktür ve 460 beyitten oluşmaktadır. Talebelerin Türkçe kelimelerin Arapça karşılığını kolay ve zevkli bir şekilde öğrenmelerini sağlayan, öğretici ve ezberlenmesi kolay bir okul sözlüğü olması sebebiyle bir hayli ilgi çekmiş ve çok okunmuştur. Müellifinin adı yazma nüshalarda belli değildir; matbu nüshalarda ise Mehmed Rûmî, Ebü'l-Fazl Muhammed Rûmî ve Rûmî Bosnevî Ebü'l-Fazl Muhammed Ahmed gibi farklı şekillerde verilmektedir. Eserin sebeb-i telif kısmındaki bir beyitten hareketle 1652-53 yıllarında yazıldığı düşünülmektedir.Matbaa-yı Âmire nüshasına göre sözlük kısmından önce on altı beyitten oluşan mukaddime, yirmi bir beyitten oluşan sözlüğün yazılış sebebi ve dört beyitlik dua olmak üzere üç bölümü vardır. Sözlük kısmı ise kırk sekiz bahre ayrılmıştır. Bahirler gazel veya kaside nazım şekilleriyle oluşturulmuştur. Bahirlerin beyit sayıları beş ile on sekiz arasında değişmektedir. 35. bahir on sekiz, 42. bahir on yedi beyit ile uzunluğu en fazla olan bahirlerdir. Ancak bahirler en çok beş beyittir. On üç bahir beş beyitten, dokuz bahir ise yedi beyitten müteşekkildir.Bahirlerde verilen kelime sayıları da değişkenlik göstermektedir. Otuz beş kelime ile beş beyitten oluşan 12. bahir en az, 135 kelime ile on yedi beyitten oluşan 42. bahir de en uzun olandır. Diğerlerindeki Arapça ve Türkçe kelimelerin sayısı 50-100 arasında değişmektedir. Bu çerçevede 2000 civarında Arapça, 250 civarında Farsça ve bunlara karşılık gelmek üzere 1250 kadar da Türkçe kelime bulunmaktadır. Eserdeki kelimelerin çoğu Kur'an-ı Kerim'de bulunan kelimelerdir.Sübha-i Sıbyan'ın daha iyi anlaşılması için şerhler yazılmıştır. Bunlardan biri olan Mehmed Necib'in Hediyetü'l-İhvan'ı 1840-1903 yılları arasında altı defa basılmıştır. Diğeri ise Üsküdarlı Ahmed Râsim'in Şerh-i Sübha-i Sıbyan isimli eseridir.Aruzun muhtelif kalıplarıyla bahirler biçiminde yazılan ve alfabetik bir sıranın izlenmediği Sübha-i Sıbyan'dan örneklenen mısralar ve beyitler, eserin içeriğine ilişkin fikir verebilir: "İnşâ yaratmak îmân inanmak / Cennetdir uçmak Firdevs bostân." İnşa "yaratmak"; iman "inanmak", uçmag "cennet", firdevs ise "sebze bahçesi" anlamlarına gelmektedir. "Kâfûr cennet çeşmesi nehr ü neher ırmağ u çay", "Beşîr muştulayıcı nezîr korkudıcı" ve "Sirbâl gömlek mikyâl ölçek kırtâs kağıt kıstâs mizan" mısraları eserin muhtevasına dair diğer örneklerdir. Sübha-i Sibyan hakkında üç yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.
badge borderhover badge border
avatar
Türk Maarif Ansiklopedisi Kategorisi
Kurulları tarafından
onaylanmıştır.

"SÜBHA-i SIBYAN"

Board Main İcon
Wiki Card Image
Sübha-i Sıbyan (SALT Araştırma)
Wiki Card Image
Sübha-i Sıbyan (SALT Araştırma)

Başlangıçta sıbyan mekteplerinde, modernleşme döneminde ise ibtidâî ve rüştiye mekteplerinde çocukların aruz ölçüsünü öğrenmelerini, estetik bir duyarlık kazanmalarını, Arapça-Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarını ezberlemelerini sağlamak için manzum sözlükler hazırlanmıştır. Bunlardan biri de sıbyan mekteplerinde ders kitabı olarak okutulan Sübha-i Sıbyan'dır. Sübha "tespih taneleri"; sıbyan ise "küçük çocuklar" anlamındadır. İsmi günümüz Türkçe'sine serbest bir tercüme ile "çocuklar için tesbihat" şeklinde çevrilebilecek bu eserin altmış kadar yazma nüshası bulunmaktadır. 1801-1900 yılları arasında en az otuz defa basılmıştır. Türkçe-Arapça bir manzum sözlüktür ve 460 beyitten oluşmaktadır. Talebelerin Türkçe kelimelerin Arapça karşılığını kolay ve zevkli bir şekilde öğrenmelerini sağlayan, öğretici ve ezberlenmesi kolay bir okul sözlüğü olması sebebiyle bir hayli ilgi çekmiş ve çok okunmuştur. Müellifinin adı yazma nüshalarda belli değildir; matbu nüshalarda ise Mehmed Rûmî, Ebü'l-Fazl Muhammed Rûmî ve Rûmî Bosnevî Ebü'l-Fazl Muhammed Ahmed gibi farklı şekillerde verilmektedir. Eserin sebeb-i telif kısmındaki bir beyitten hareketle 1652-53 yıllarında yazıldığı düşünülmektedir.



Matbaa-yı Âmire nüshasına göre sözlük kısmından önce on altı beyitten oluşan mukaddime, yirmi bir beyitten oluşan sözlüğün yazılış sebebi ve dört beyitlik dua olmak üzere üç bölümü vardır. Sözlük kısmı ise kırk sekiz bahre ayrılmıştır. Bahirler gazel veya kaside nazım şekilleriyle oluşturulmuştur. Bahirlerin beyit sayıları beş ile on sekiz arasında değişmektedir. 35. bahir on sekiz, 42. bahir on yedi beyit ile uzunluğu en fazla olan bahirlerdir. Ancak bahirler en çok beş beyittir. On üç bahir beş beyitten, dokuz bahir ise yedi beyitten müteşekkildir.



Bahirlerde verilen kelime sayıları da değişkenlik göstermektedir. Otuz beş kelime ile beş beyitten oluşan 12. bahir en az, 135 kelime ile on yedi beyitten oluşan 42. bahir de en uzun olandır. Diğerlerindeki Arapça ve Türkçe kelimelerin sayısı 50-100 arasında değişmektedir. Bu çerçevede 2000 civarında Arapça, 250 civarında Farsça ve bunlara karşılık gelmek üzere 1250 kadar da Türkçe kelime bulunmaktadır. Eserdeki kelimelerin çoğu Kur'an-ı Kerim'de bulunan kelimelerdir.



Sübha-i Sıbyan'ın daha iyi anlaşılması için şerhler yazılmıştır. Bunlardan biri olan Mehmed Necib'in Hediyetü'l-İhvan'ı 1840-1903 yılları arasında altı defa basılmıştır. Diğeri ise Üsküdarlı Ahmed Râsim'in Şerh-i Sübha-i Sıbyan isimli eseridir.



Aruzun muhtelif kalıplarıyla bahirler biçiminde yazılan ve alfabetik bir sıranın izlenmediği Sübha-i Sıbyan'dan örneklenen mısralar ve beyitler, eserin içeriğine ilişkin fikir verebilir: "İnşâ yaratmak îmân inanmak / Cennetdir uçmak Firdevs bostân." İnşa "yaratmak"; iman "inanmak", uçmag "cennet", firdevs ise "sebze bahçesi" anlamlarına gelmektedir. "Kâfûr cennet çeşmesi nehr ü neher ırmağ u çay", "Beşîr muştulayıcı nezîr korkudıcı" ve "Sirbâl gömlek mikyâl ölçek kırtâs kağıt kıstâs mizan" mısraları eserin muhtevasına dair diğer örneklerdir. Sübha-i Sibyan hakkında üç yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

Kaynakça

Büyükdağ, Abdurrahim. Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi Çerçevesinde Sübha-i Sıbyân ve Nûbehara Bıçûkân Manzum Sözlükleri. YLT, İstanbul Üniversitesi, 2020.
Dursun, Ayşenur. Osmanlı’daki Sıbyan Mekteplerinin ve Sübha-i Sıbyan Dersinin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi. YLT, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2021.
İriç, Osman. Sübha-i Sıbyân ve Kelimelerinin Kaynakları. YLT, İstanbul Üniversitesi, 2015.
Kılıç, Atabey. “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20 (2006), s. 65-77.
a.mlf. “Manzum Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân Şerhi Hediyyetü’l-İhvân”. Turkish Studies. 1/1 (2006), s. 13-23.
Talat AYTAN, ""SÜBHA-i SIBYAN"", Türk Maarif Ansiklopedisi, https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/subha-i-sibyan/#yazar-1 (16.04.2025).

Sen de Değerlendir!

0 Değerlendirme
KÜRE'ye Sor