Süleymaniye Camii, 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından inşa edilmiştir. Mimari ve akustik özellikleriyle dikkate değer bir yapıdır. Kubbeye yerleştirilen pişmiş toprak küpler, sesin tek noktada toplanmasını engelleyerek düşük frekansları dengeleyen etkili bir işlev görür. Sinan’ın mimarlığı, sadece estetik olarak değil, kulağa da hitap eden bütüncül bir yaklaşım olarak karşımıza çıkar.

^{Süleymaniye Camii (pexels)}

Mimari Form ve Akustik

Süleymaniye Camii’nin akustik karakteri, yapının mimari formuyla doğrudan ilişkili. Merkezi kubbe, dört fil ayağı üzerinde 26,2 metre çapında ve 49,5 metre yüksekliğinde yükselir. Kubbenin geometrisi, pandantifler, mukarnaslı geçişler, yan eksedralar (bilmeyenler için yarım kubbelerin yanına eklenen küçük yan kubbecikler. Bir nevi çeyrek kubbe diyebiliriz) ve yarım kubbeler sesin mekan içinde yönlenmesini ve dağılımını belirleyen başlıca öğelerdir. Bu strüktür, ilahi ve Kur’an tilavetinde uzun çınlama süreleriyle mekanda etkili bir atmosfer yaratır.

Akustik düzen, formun yanı sıra malzemeden de beslenir. Taş ve tuğla gövdeler sert yansıtıcı yüzeyler sağlarken, keten katkılı kireç - horasan sıvalar orta frekanslarda ses yutuculuğunu artırır. Halı ve altındaki hasır katmanları zeminde emicilik işlevi görür. Kubbe içine yerleştirilen pişmiş toprak küpler, Helmholtz rezonatörleri (içi boş bir hacim ve dar bir ağızdan oluşan akustik düzenektir) gibi davranarak düşük frekanslardaki yoğunlaşmayı denetler.

Mahfillerdeki (halifelere veya padişaha ayrılan bir alandır) ahşap korkulukların perfore yüzeyleri ve niş - mukarnas detayları, sesin saçılmasını destekler. Böylece mekanın farklı noktalarında homojen bir akustik algı sağlanması amaçlanmış. Bununla birlikte, sonraki yüzyıllarda yapılan onarımlarda kullanılan farklı sıva türleri ve kapatılan rezonatörler, bu güzelim düzenin dengesini bozmuş, modern ölçümlerde görülen aşırı uzun çınlama sürelerinin oluşmasına sebep olmuştur.

^{Süleymaniye Camii İç Mekan (flickr)}

Restorasyonların Etkisi

Caminin akustiği, yüzyıllar boyunca yapılan onarımlardan ciddi şekilde etkilendi. 19. yüzyılda Fossati kardeşlerin (ki bu kardeşler Sultan Abdülmecid'in Batılı mimar istemesiyle Ayasofya'nın onarımını da üstlenmişlerdi) yaptığı onarımlarda kubbedeki pişmiş toprak küplerin (sebular) ağızları kapatılmış, özgün horasan sıvalar yerine alçı sıvalar kullanılmış. Bu müdahale sebebiyle düşük frekanslarda çınlama sürelerinin uzaması ve sesin dengeli dağılmaması sorunları ortaya çıktı.

20. yüzyılda uygulanan çimento esaslı sıvalar da benzer biçimde sesin emilimini azaltarak sorunları daha beter hale getirdi. 2007–2011 yılları arasında bir restorasyon daha gerçekleştirildi. Bu restorasyonda çimentolu sıvalar temizlenip yerine horasan esaslı sıvalar uygulandı. Sebuların ağızları açıldı ve Sinan’ın tasarladığı özgün akustik sistem yeniden hayata geçirildi.

Modern dokunuşların da bazı etkileri oldu tabii. Yeni eklenen elektrik panoları ve mekanik sistemlerin yarattığı arka plan gürültüsü, anlaşılabilirliği düşürüyor. Sonuç olarak, restorasyon süreçlerinde yalnızca görsel bütünlüğün değil, aynı zamanda akustik mirasın da korunması gerektiği açıkça ortaya çıkıyor.