Süleymaniye Kitap Şifahanesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı bünyesinde faaliyet gösteren, el yazması ve nadir basma eserlerin korunması, onarımı, dijitalleştirilmesi ve yeniden araştırmaya kazandırılması amacıyla kurulmuş bir konservasyon merkezidir. Merkez, Osmanlı dönemi dâhil olmak üzere 10. yüzyıla kadar uzanan yazma eser mirasının korunması ve yaşatılması görevini üstlenmektedir.
Süleymaniye Kitap Şifahanesi (TRT Arşiv)
Kuruluş ve Tarihî Gelişim
Yazma eserlerin onarımı, 1956 yılında Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi bünyesinde kurulan “Cilt ve Patoloji Servisi” ile sistemli hâle getirilmiştir. Bu birim, uzun yıllar boyunca el yazması eserlerin ilk restorasyon çalışmalarını yürütmüştür. 2012 yılında kurulan Süleymaniye Kitap Şifahanesi, bu görevi devralarak modern konservasyon laboratuvarlarına sahip yeni bir yapıya kavuşmuştur. Mimar Sinan’ın inşa ettiği Süleymaniye Tıp Medresesi’nin tarihî binasında hizmet veren şifahane, aynı zamanda geçmişteki “şifahane” geleneğini bilimsel koruma anlayışıyla birleştiren kurumsal bir merkez niteliğindedir.
Süleymaniye Kitap Şifahanesi (T.C. İstanbul Valiliği)
Yapı ve Organizasyon
Süleymaniye Kitap Şifahanesi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’na bağlı olarak İstanbul’da faaliyet göstermektedir. Şifahane bünyesinde; konservasyon laboratuvarları, kimyasal analiz birimleri, biyolojik inceleme laboratuvarları, dijital arşivleme odaları ve iklimlendirme sistemleriyle donatılmış koruma depoları bulunmaktadır. Onarım çalışmalarında görev yapan ekip, konservatörler, kimyagerler, biyologlar ve farklı disiplinlerden uzmanlardan oluşmaktadır.
Her konservatör, kendisine teslim edilen eserin koruma sürecinin tamamından sorumlu tutulur. Bu süreçte eserin fotoğraflanması, kimyasal ve fiziksel analizlerinin yapılması, raporlanması ve onarımın belgelenmesi aşamaları yer alır. Çalışanların mesleki bilgileri, Türkiye Yazma Eserler Kurumu tarafından düzenli olarak verilen teknik eğitimlerle güncellenmektedir.
Konservasyon ve Onarım Süreçleri
Eserlerin onarım süreci, biyolojik arındırmayla başlar. Kitaplar streç filme sarılarak -40°C’de 24 saat bekletilir ve bu yöntemle böcek larvalarından arındırılır. Ardından konservatörler tarafından eserin fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozulmaları tespit edilerek konservasyon planı oluşturulur.
Yazma Eser Onarımı (AA)
Koruma sürecinde, esere zarar vermeyecek doğal yapıştırıcılar, bitkisel kaynaklı boyalar ve dayanıklı arşiv malzemeleri kullanılır. Yırtık veya eksik kâğıt bölümleri restorasyon kâğıtlarıyla tamamlanır, asitlenme sonucu sararmış sayfalar nötralizasyon işleminden geçirilir. Cilt onarımlarında orijinal dokuya uygun deri veya kumaş malzeme tercih edilir.
Konservasyonun her aşaması belgelenir ve esere ilişkin tüm kayıtlar Türkiye Yazma Eserler Kurumu Bilgi Sistemi (YEK-BİS) üzerinden arşivlenir. Restorasyonu tamamlanan kitaplar, alkali tampon içeren kartonlardan hazırlanmış özel kutulara yerleştirilir ve ilgili kütüphanelerine teslim edilir.
Restorasyonun Kapsamı ve Kapsadığı Kurumlar
Şifahanede; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi, Ayasofya Müzesi Kütüphanesi ve Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi gibi kurumların koleksiyonlarına ait yazma eserler restore edilmektedir. Özellikle 10. ila 12. yüzyıllar arasına tarihlenen, tek nüsha olan ve dijital görüntüsü bulunmayan eserler öncelikli olarak ele alınmaktadır.
Osmanlı dönemi öncesi ve sonrası el yazmaları, klasik Türk edebiyatı metinleri, tarih, coğrafya, tıp, astronomi alanlarına ait risaleler ve Memlük dönemi hattatları tarafından yazılmış Kur’an-ı Kerim nüshaları da onarım sürecine alınmaktadır. Ayrıca matbaanın ilk dönemlerinde basılmış, sınırlı sayıda bulunan nadir basma kitaplar da koruma kapsamındadır.
Depolama ve Güvenlik Koşulları
Restorasyonu tamamlanan eserler, depreme ve yangına dayanıklı özel depolarda muhafaza edilmektedir. İstanbul’un deprem riski göz önünde bulundurularak tasarlanan bu depolarda iklim koşulları nem ve sıcaklık açısından sürekli denetim altındadır. Periyodik gözlemler, temizlik işlemleri ve çevresel analizlerle eserlerin bozulmadan korunması sağlanmaktadır.
Yazma Eser Onarımı (T.C. İstanbul Valiliği)
Restorasyon sonrası saklama koşullarında kullanılan koruyucu kutular ve ambalajlar, asitsiz, dayanıklı ve uzun ömürlü arşiv malzemelerinden üretilmiştir. Böylece fiziksel yıpranma ve çevresel etkenlere karşı uzun süreli koruma elde edilir.
Dijitalleştirme ve Erişim
Onarımı tamamlanan eserlerin dijitalleştirilmesi, Süleymaniye Kitap Şifahanesi’nin temel faaliyet alanlarından biridir. Bu süreç, hem özgün eserlerin fiziksel kullanımını azaltmak hem de bilimsel araştırmalara erişimi kolaylaştırmak amacıyla yürütülmektedir. Dijital kopyalar, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından yönetilen çevrimiçi platformlarda araştırmacıların kullanımına sunulmaktadır.
Bilimsel ve Teknik Çalışmalar
Şifahanede gerçekleştirilen konservasyon uygulamaları, akademik düzeyde belgelemeye dayalıdır. Bu kapsamda Türkiye genelindeki yazma eser kütüphanelerinden gelen eserlerin durum tespitleri, malzeme analizleri ve restorasyon teknikleri üzerinde bilimsel çalışmalar yürütülmektedir.
Yazma Eser Onarımı (T.C. İstanbul Valiliği)
Laboratuvarlarda yapılan araştırmalar; mürekkep sabitleme yöntemleri, selüloz dayanıklılığı, pigment analizleri, asit giderim teknikleri ve cilt malzemesi testlerini içermektedir. Bu çalışmaların sonuçları, yazma eserlerin korunması ve standart restorasyon protokollerinin oluşturulması açısından önem taşımaktadır.
Eğitim ve Uzmanlık Alanı
Süleymaniye Kitap Şifahanesi’nde çalışan konservatörler ve teknik uzmanlar, hem kurum içi hem de ulusal düzeyde düzenlenen eğitim programlarına katılmaktadır. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, nitelikli eleman yetiştirilmesi ve restorasyon biliminde uzmanlaşma konularına özel önem vermektedir. Bu çerçevede, konservasyon alanında akademik ve uygulamalı eğitim faaliyetleri yürütülmektedir.
