Sümbüllü Bahçe Konağı, Bursa ili Osmangazi ilçesi Hisariçi semtinde yer alan, Cumhuriyet Dönemi’nin erken evresine tarihlenen ve geleneksel Bursa konut mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtan tarihî bir konak ve müştemilatlar topluluğudur. Yapı grubu, Bursa surlarının doğu burcu üzerine konumlanmış olup 1. derece arkeolojik sit alanı içerisinde yer almaktadır. Ana konak yapısının inşasına 1921 yılında başlanmış, zaman içerisinde eklenen müştemilatlarla yapı topluluğu bugünkü bütüncül düzenine kavuşmuştur.

Konum ve Çevresel Bağlam

Sümbüllü Bahçe Konağı, Bursa’nın en eski yerleşim alanlarından biri olan Hisariçi bölgesinde bulunmaktadır. Hisariçi, Roma ve Erken Bizans dönemlerinden itibaren yerleşim görmüş; Osmanlı döneminde ise sur içi dokusunu büyük ölçüde korumuş tarihî bir alandır. Konak, Tophane Meydanı’nın güneyinde, Osman Gazi ve Orhan Gazi türbelerine yakın bir noktada yer almakta; doğusunda Cemal Nadir Caddesi, batısında Tophane Parkı ve tarihî surlar bulunmaktadır.

Yapı grubunun sur duvarları üzerine inşa edilmiş olması, hem konum hem de koruma açısından Sümbüllü Bahçe Konağı’nı Bursa’daki diğer sivil mimarlık örneklerinden ayıran önemli bir özellik olarak değerlendirilmektedir.

Tarihçe

Sümbüllü Bahçe Konağı’nı yaptıran Vehbi Rasim Dağlı, 1921 yılında Bursa’ya yerleşmiş ve aynı yıl Tophane çevresindeki bu arsayı satın alarak konağın yapımını başlatmıştır. Ana konak yapısının inşası 1923 yılında tamamlanmış, Dağlı ailesi bu tarihte konağa taşınmıştır.

Ana yapının inşasının ardından, farklı dönemlerde bahçe çevresine hizmet ve konut işlevli ek yapılar eklenmiştir. Bu eklemelerle birlikte yapı grubu, biri ana konak olmak üzere toplam altı yapıdan oluşan bir konut ve müştemilat topluluğu hâline gelmiştir.

Mimari Özellikler

Yapı Topluluğunun Genel Düzeni

Sümbüllü Bahçe Konağı yapı topluluğu, ana konak (A yapısı), ona bitişik servis yapısı (B yapısı) ve bahçe çevresinde konumlanan diğer müştemilat yapılarından oluşmaktadır. Yapılar, ortak bir bahçe etrafında toplanmış olup geleneksel Bursa evlerinde görülen içe dönük yerleşim anlayışını yansıtmaktadır.

Bu düzenleme, hem mahremiyetin sağlanmasına hem de bahçe kullanımının günlük yaşamın merkezinde yer almasına olanak tanımaktadır.

Plan Özellikleri

Ana konak yapısı, Bursa konut mimarisinde yaygın olarak kullanılan iç sofalı plan tipine sahiptir. Zemin ve birinci katlarda sofa etrafında düzenlenmiş odalar yer almakta; odalar hem manzara hem de ışık alacak şekilde konumlandırılmıştır.

Zemin katta günlük yaşam mekânları, birinci katta ise daha çok özel ve temsil işlevli odalar bulunmaktadır. Başoda olarak tanımlanan mekânda kalem işi süslemeler ve duvar resimleri yer almakta, bu durum yapının estetik düzeyini ve dönemsel beğeni anlayışını yansıtmaktadır.

Cephe Düzeni

Cephelerde düzenli pencere dizileri, kat silmeleri ve sade süsleme anlayışı hâkimdir. Zemin ve birinci kat pencereleri arasında orantılı bir düzen gözetilmiş; cepheler pastel tonlarda boyanmıştır. Ahşap doğrama, pervaz ve çıkmalar, yapının geleneksel karakterini güçlendiren başlıca unsurlar arasındadır.

Yapım Tekniği ve Malzeme

Ana konak yapısının bodrum katı kagir, zemin ve birinci katları ise ahşap karkas sistemle inşa edilmiştir. Dolgu malzemesi olarak kerpiç ve tuğla kullanılmış; bağdadi çıta, kireç esaslı sıvalar ve ahşap elemanlar yapı genelinde yaygın olarak tercih edilmiştir. Diğer müştemilat yapılarında da benzer şekilde ahşap karkas ve kagir sistemlerin bir arada kullanıldığı karma yapım teknikleri görülmektedir.

Koruma Süreci ve Rekonstrüksiyon

Tescil Durumu

Sümbüllü Bahçe Konağı ve müştemilatları, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 1986 ve 1993 yıllarında kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Yapı topluluğu, yasal olarak koruma altına alınmış olup 1. derece arkeolojik sit alanı içerisinde yer almaktadır.

Bozulmalar ve Müdahale Kararı

Zaman içerisinde yapıların taşıyıcı sistemlerinde meydana gelen hasarlar, malzeme kayıpları ve zeminle ilişkili statik sorunlar nedeniyle, yapının restorasyon teknikleriyle korunamayacağı tespit edilmiştir. Yapılan teknik incelemeler sonucunda, yapıların rekonstrüksiyon yoluyla yeniden ele alınmasına karar verilmiştir.

Arkeolojik Kazılar

Rekonstrüksiyon öncesinde gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda, Bizans ve Erken Osmanlı dönemlerine tarihlenen çeşitli kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Bu buluntular, yapıların oturduğu alanlarda yerinde korunmuş veya projeye entegre edilerek sergilenebilir hâle getirilmiştir.

Rekonstrüksiyon Uygulamaları

2008 yılında başlatılan rekonstrüksiyon sürecinde, yapıların özgün plan şemalarına, mimari detaylarına ve malzeme özelliklerine sadık kalınmıştır. Ana yapı ve müştemilatlar, sur duvarlarına olan yükü azaltmak amacıyla kısmen kaydırılmış; bodrum katlar eklenerek hem statik güvenlik sağlanmış hem de arkeolojik buluntuların korunması mümkün kılınmıştır.

Rekonstrüksiyon çalışmaları 2011 yılında tamamlanmıştır.

Güncel İşlev ve Kullanım

Rekonstrüksiyon sonrasında Sümbüllü Bahçe Konağı yapı topluluğuna “sosyal ve kültürel merkez” işlevi verilmiştir. Ana konak, ağırlama ve temsil amaçlı mekânlar olarak düzenlenmiş; diğer yapılar kafe, eğitim, sergi ve kültürel etkinlik alanları şeklinde değerlendirilmiştir.

Yapı günümüzde Osmangazi Belediyesi mülkiyetinde olup kamusal kullanıma açıktır ve Bursa’nın kültürel mirasının korunarak yaşatılmasına yönelik bir örnek teşkil etmektedir.