Atılay Denizaltısı, Türk Deniz Kuvvetleri'nin 1930'lu yıllarda inşa ettirdiği ve 1942'de kaybolan bir denizaltıdır. Ay sınıfı denizaltılarından olan Atılay, Türkiye'nin ilk denizaltıları arasında yer almakta olup, özellikle kayboluşuyla Türk denizcilik tarihinde önemli bir yere sahiptir.

Tarihi Süreç ve İnşa

1936-1941 yılları arasında Atılay Denizaltısı'nın yapım süreci, Türkiye ile Almanya arasında 11 Haziran 1936 tarihinde imzalanan mukaveleyle başlamış; bu anlaşma kapsamında dört denizaltının Almanya'da ve İstanbul’da inşa edilmesi planlanmıştır. Ancak 1939'da II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle birlikte Almanya, teslimatlarda gecikmeler yaşamış ve bazı denizaltıların tesliminden vazgeçmiştir. Bu durum, projelerin aksamasına ve özellikle İstanbul’da yapılması planlanan denizaltıların tamamlanamamasına yol açmıştır. 25 Temmuz 1941’de yapılan yeni bir anlaşmayla ödeme ve teslimat sorunları çözülmeye çalışılmışsa da, savaşın etkisiyle ortaya çıkan lojistik engeller, Atılay dahil birçok denizaltının tamamlanmasını ve hizmete girmesini ciddi şekilde geciktirmiştir.

Kayboluş ve Kurtarma Çalışmaları

14 Temmuz 1942

Atılay Denizaltısı, Çanakkale Boğazı'nda gerçekleştirilen savunma tatbikatına katılmak üzere görevlendirilmiştir. Tatbikat sırasında, denizaltı 80 metre derinliğe dalış yapmış ancak bir daha yüzeye çıkamamıştır. Bu olayın ardından, Deniz Kuvvetleri tarafından derhal kurtarma çalışmalarına başlanmıştır.

14-15 Temmuz 1942

Arama çalışmalarına katılmak üzere bölgeye Turgutalp ve Mecidiye gibi destek gemileri gönderilmiştir. Ancak, bölgedeki kötü hava ve deniz koşulları arama çalışmalarını son derece zorlaştırmıştır. Denizin derinliği, güçlü akıntılar ve şiddetli hava koşulları, kurtarma çalışmalarını engellemiş ve denizaltıya ulaşmak mümkün olmamıştır.

16 Temmuz 1942

Bir başka raporda, Atılay'ın battığı bölgedeki araştırmaların devam ettiği ve şamandıra kontrolüyle yapılan çalışmaların da yoğun şekilde sürdüğü belirtilmiştir. Ancak, derinlik ve akıntılar nedeniyle yapılan tarama ve kurtarma çalışmaları başarısız olmuştur.

18 Temmuz 1942

Yapılan incelemeler, Atılay Denizaltısının batmasına, bölgeye döşenmiş antenli mayınlardan birinin neden olmuş olabileceğini ortaya koymuştur. Bu durum, mayının denizaltıya temas ederek patlamasına ve kaybolmasına yol açtığı ihtimalini güçlendirmiştir.

Atılay'ın Kayboluşunun Sonuçları

22 Temmuz 1942

Atılay Denizaltısı resmi olarak Türk Donanma Kuvvetleri’nden çıkarılmış ve yabancı devletlere bildirilen resmi açıklamalar yapılmıştır. Olayın ardından, Türkiye'de ulusal yas ilan edilmiştir. Halk, şehit olan 39 mürettebatı anmak üzere Çanakkale Cumhuriyet Meydanı'nda törenler düzenlemiş, denize çelenkler bırakılmış ve dualar edilmiştir.

Şehitler ve Ulusal Yas

Atılay Denizaltısı'nın kaybolması sonucu 39 subay, erbaş ve er şehit olmuştur. Devlet, şehitlerin ailelerine kanuni yardım sağlamış ve basın, olayla ilgili geniş çaplı başsağlığı mesajları yayınlamıştır. Olayın ardından, Türk basını kazayı haberleştirirken, yabancı basın da Atılay’ın kayboluşunu rapor etmiştir. Öne çıkan isimler arasında, ünlü ses sanatçısı Hamiyet Yüceses’in eşi Astsubay Fethi Yüceses de bulunmaktadır.

Atılay’ın Eş Gemisi ve Sonraki Durum

^{Türk Deniz Kuvvetleri'ne Ait Denizaltılar Şehitleri Anmak Adına Saygı Geçişinde - (AA)}

Atılay denizaltısının Almanya’da inşa edilen eş gemisi Saldıray, Atılay’dan önce hizmete girmiş; Haliç Tersanesi’nde yapımına başlanan diğer eş gemi Yıldıray ise II. Dünya Savaşı nedeniyle tamamlanamamıştır. Almanya’da inşa edilen Batıray ise savaşın başlamasıyla Alman donanmasına devredilmiştir. 1942’de Çanakkale açıklarında batan Atılay’ın enkazı, yıllar sonra Selçuk Kolay ve ekibi tarafından bulunmuş ve batış nedeninin I. Dünya Savaşı’ndan kalma bir mayına çarpma olduğu tespit edilmiştir. TCG Atılay ve 1953’te batan TCG Dumlupınar denizaltıları, toplam 120 Türk denizcisinin şehadetiyle sonuçlanan trajediler olarak her yıl düzenlenen törenlerle anılmaktadır.