Tek Sağlık (One Health), insan, hayvan ve çevre sağlığının birbirine bağımlı ve etkileşimli olduğunu esas alan disiplinler arası bir sağlık yaklaşımıdır. Bu anlayış, insan sağlığına yönelik risklerin önemli bir kısmının hayvan kaynaklı olması ve çevresel faktörlerle doğrudan ilişkili bulunması nedeniyle, sağlık sistemlerinin çok yönlü iş birliklerine dayalı olarak ele alınmasını gerekli görmektedir. Tek Sağlık yaklaşımı; zoonotik hastalıklar, antimikrobiyal direnç, gıda güvenliği, ekosistem sağlığı ve iklim değişikliği gibi çeşitli küresel sağlık sorunlarının bütüncül bir çerçevede değerlendirilmesine olanak tanır.

Tarihsel Arka Plan ve Kurumsal Gelişim

Tek Sağlık yaklaşımının temelleri 19. yüzyılda Rudolf Virchow’un “zoonoz” kavramını ortaya koymasıyla atılmıştır. Ancak bu yaklaşım, 21. yüzyılın başından itibaren SARS, H5N1, H1N1, MERS ve Ebola gibi bulaşıcı hastalıkların uluslararası düzeyde yayılmasıyla birlikte yeniden gündeme gelmiş ve çok taraflı kurumsal yapıların konusu hâline gelmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (WOAH), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından yürütülen iş birliği programları aracılığıyla Tek Sağlık anlayışı küresel ölçekte yapılandırılmıştır. Bu iş birlikleri, farklı bilim alanlarından uzmanların bir araya gelerek risk değerlendirmesi, erken uyarı sistemleri ve müdahale stratejileri geliştirmelerini desteklemektedir.

Kapsam ve Uygulama Alanları

Tek Sağlık yaklaşımı, üç ana bileşene odaklanır: insan sağlığı, hayvan sağlığı ve çevre sağlığı. Bu bileşenlerin birlikte ele alınması, aşağıdaki alanlarda uygulama olanakları sunmaktadır:

• Zoonotik Hastalıkların Önlenmesi: Kuduz, kuş gribi, COVID-19 gibi hayvanlardan insanlara bulaşabilen hastalıkların kontrolünde, hayvan hareketliliğinin izlenmesi ve hastalıkların erken tespiti kritik rol oynar.
• Antimikrobiyal Direnç (AMR): Antibiyotiklerin uygunsuz kullanımı sonucu gelişen dirençli mikroorganizmalar, hem insan sağlığı hem de veteriner hekimlik alanında önemli halk sağlığı sorunlarına neden olabilmektedir.
• Gıda Güvenliği ve Hayvansal Üretim: Gıda üretim zincirlerinde hijyen, ilaç kalıntıları ve bulaşıcı hastalıkların denetimi, halk sağlığı açısından önemli kontrol noktaları arasında yer almaktadır.
• Çevresel Etkenler ve Ekosistem Sağlığı: Ormansızlaşma, su kaynaklarının kirlenmesi ve iklim değişikliği gibi faktörler, insan ve hayvan sağlığı üzerinde doğrudan etkili olabilmektedir.

COVID-19 Pandemisi ve Tek Sağlık Yaklaşımı

COVID-19 pandemisi, Tek Sağlık anlayışı çerçevesinde değerlendirilen zoonotik hastalıkların küresel etkisini gündeme taşımıştır. Salgının kaynağına ilişkin tartışmalar, hayvan-insan etkileşiminin izlenmesinin ve çevresel etkenlerin kontrolünün bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde temel bir unsur olduğunu göstermiştir. Türkiye’de de sağlık meslek kuruluşları, pandemi sürecinde Tek Sağlık temelli yapılanmanın önemine ilişkin çeşitli raporlar yayımlamıştır.

Eğitim, Farkındalık ve Kurumsal İş Birliği

Tek Sağlık yaklaşımının uygulamaya geçirilmesi, yalnızca tıbbi ya da veterinerlik alanlarıyla sınırlı değildir. Eğitim kurumları, medya, yerel yönetimler ve politika yapıcılar da sürecin aktörleri arasında yer almaktadır. Veteriner hekimler, tıp doktorları, çevre mühendisleri, biyologlar ve sosyal bilimciler arasında yürütülen çok disiplinli çalışmalar, eğitim programları ve saha uygulamaları yoluyla desteklenmektedir.

Eğitim, Farkındalık ve Kurumsal İş Birliği

Tek Sağlık yaklaşımının uygulamaya geçirilmesi, yalnızca tıbbi ya da veterinerlik alanlarıyla sınırlı değildir. Eğitim kurumları, medya, yerel yönetimler ve politika yapıcılar da sürecin aktörleri arasında yer almaktadır. Veteriner hekimler, tıp doktorları, çevre mühendisleri, biyologlar ve sosyal bilimciler arasında yürütülen çok disiplinli çalışmalar, eğitim programları ve saha uygulamaları yoluyla desteklenmektedir.

Bu kapsamda, 2010 yılında kurulmuş olan One Health Commission (Tek Sağlık Komisyonu), insan, hayvan ve çevre sağlığı alanlarındaki disiplinler arasında daha güçlü bağlar kurmayı ve bu alanlar arasında sürdürülebilir çözümler geliştirmeyi amaçlayan uluslararası bir ağ yapısıdır. Komisyon, karar alıcılar, bilim insanları, öğrenciler ve sivil toplum kuruluşlarını ortak platformlarda buluşturarak çok paydaşlı bilgi paylaşımını teşvik etmektedir. Özellikle yükseköğretim kurumlarına yönelik hazırlanan eğitim içerikleri ve öğrenci odaklı girişimler aracılığıyla, Tek Sağlık bilincinin genç nesillere aktarılması hedeflenmektedir.

Dünya Tek Sağlık Günü

Tek Sağlık yaklaşımının uluslararası düzeyde tanıtılması ve farkındalık oluşturulması amacıyla her yıl 3 Kasım tarihi Dünya Tek Sağlık Günü olarak anılmaktadır. Bu özel gün, 2016 yılında One Health Commission, One Health Initiative ve One Health Platform iş birliğiyle ilan edilmiştir. Söz konusu gün kapsamında dünya genelinde konferanslar, seminerler, eğitim etkinlikleri ve kamuya açık bilgilendirme kampanyaları düzenlenmektedir. Türkiye’de de üniversiteler, meslek örgütleri ve sağlık kuruluşları tarafından bu doğrultuda çeşitli faaliyetler yürütülmektedir. Etkinliklerin temel amacı; küresel ölçekte sağlıkla ilgili kararların birlikte düşünülmesini sağlamak, sağlıkla bağlantılı meslek grupları arasında etkileşimi artırmak ve toplumun farkındalığını güçlendirmektir.